PAGBABALIK-TANAW SA BUSINESS NG KOMIKS

Laman na ngayon ng ilang blogs at websites ang diskusyon tungkol sa pagpa-publish ng komiks sa kasalukuyan. Nagulat na lang ako na pati sa Deviant Art ay may mga discussions na rin tungkol dito. Siguro nga ay ganoon ka-importante ang topic na ito kaya pinagtatalunan ng marami.

Sa aking pagkakaalam, sa blog na ito nagsimula (tama ba ako?) ang mainit na diskusyon tungkol sa business na ito ng pagpa-publish ng komiks. Kaya mas mabuti na akona rin ang tumapos (sana). Kung inyong matatandaan, sa una pa lang ay sinabi ko nang hindi ako komportable sa isyung ito. At nabanggit ko rin na hindi ito pagdidikta kundi option lang para sa gustong maging publishers ngayon. Susubukan kong himayin ang bawat detalye.

Wala pa akong experience na maging self-publisher. Hindi ko pa ito kayang subukan ngayon dahil iba ang business strategy ng komiks na gusto kong gawin. Mas malawak ito kesa sa lumalabas ngayon sa market. Ang nalalaman ko lang tungkol sa bagay na ito ay ang mga experiences ko sa local publications at kung paano nila ginagawa ang marketing, hindi lang ng komiks kundi ilan pang babasahin (tulad ng pocketbooks, newspapers, songhits, magazines, etc.).

Kulang-kulang sampung taon din akong hindi nakapagsulat ng article sa local publications. Pero dahil sa isyung ito, nakapagsulat ako ng di-oras sa Liwayway Magasin. Yes! Pinamagatan ko ang paksang itong na ‘Ang Kalagayan ng Komiks sa Pilipinas’, lalabas ito sa isyu ng Liwayway sa mga susunod na linggo.

Narito ang ilang samples ng isinulat ko doon:

‘Ang pinakamurang komiks sa kasalukuyan ay ang Elmer ni Gerry Alanguilan. Mabibili ito sa halagang P50 at makikita sa ilang piling comicshops sa Pilipinas at maging sa ilang tindahan sa ibang bansa. Ang pinakamahal na komiks naman ay ang Siglo: Passion, nagkakahalaga ng P800. Hardbound ito at mabibili lamang sa mga bookstores at puwede ring orderin sa internet. Ang ilan pa ay nagkakahalaga ng P85 hanggang P120 pesos na mabibili lang din sa bookstores, ang mga ito ay gawa ng Psicom, Mango Comics, at Neo Comics.

Sa kabuuan nito, ang komiks sa kasalukuyang panahon ay hindi na maituturing na ‘murang libangan’. Makailang beses mong iisipin kung dapat ka bang bumili ng komiks o dapat ay bumili ka na lang ng pinagsamang ulam at bigas.

Mahal na ang presyo ngayon para aliwin ang sarili.’

Wala akong pinatatamaan sa artikulong ito. Inilalarawan ko lang ang reality ng komiks sa ngayon.

May mga punto kaming pinagkakasunduan ng isang nagpo-post dito (na gumagamit ng kung anu-anong alyas na alam kong ngayon ay marami na ang naghihinala kung sino siya). Ngunit marami rin kaming punto na hindi pinagkakasunduan. Isa rito ang ‘delivery ng business proposal’ para sa mga mambabasa ng blog ng ito. Ikalawa, ay ang pagtira sa mga kasalukuyang self-publisher gaya ni Gerry.

Sisimulan kong himayin ang sitwasyon sa mga bagong publishers ngayon:

Iba ang kalagayan ngayon ng mga self-publishers. Sila ang mga taong may maliit na puhunan, kaunting tao ang katulong para sa ‘business’ na tinatawag (kung minsan pa nga ay wala). Isang halimbawa ay siGerry Alanguilan. Siya ang nagsusulat, nagdu-drawing, nagleletra, naghahanap ng printer, at nagdi-distribute. Ginagawa niya ito ng mag-isa. Hindi natin puwedeng sisihin si Gerry kung ang business strategy niya ay ‘yung komportableng gawin lang ng isang tao.

Ginagawa niya ito sa pagmamahal sa komiks. Gusto niyang gumawa ng komiks na gusto niya, ipabasa sa mga taong magkakainteres sa komiks niya. Kung ano ang laman ng kanyang komiks, wala na tayong pakialam du’n. Hayaang readers na ang maghusga.

Sa kabilang banda, ang may mas malawaka na resources para sa publishing business na ito ay ang Mango Comics at ang Psicom. Kaya nilang maglabas ng bulto-bultong komiks kung tutuusin, at I-distribute ng malawak.

Ngunit gaano nga ba kalawak ang distribution ng komiks nila? Na-penetrate nila ang National Bookstore, ang Filbars, ang Booksale, at marami pang books and magazine shops sa bansa.

Pero ang tanong, may regular na komiks ba silang lumalabas? Sabihin na nating kasing-regular na bawat buwan ay tuloy-tuloy ang labas ng kahit isang titulo? Sa Psicom, ang pagkakaalam ko ay ang reprints ng mga DC comics, pero hindi naman ito maituturing na gawa ng Pilipino although alam ko na kumikita dito ang Psicom kahit pa maraming back issues ngayon ng mga komiks na ito na mabibili na ngayon 3 for P100.

Malaking isyu sa kasalukuyang panahon ang ‘awareness’. Bawat isang simpleng Pilipino na makausap ko, iisa ang tanong: ‘May lumalabas pa ba na komiks ngayon?’ Ibig sabihin, hindi talaga sila aware kung may lumalabas pa ngang komiks ngayon. Kaya nga nagtataka sila kung paano akong nagtatrabaho sa komiks kung wala namang komiks na lumalabas ngayon. Sagot ko na lang, hindi ako dito gumagawa, kundi sa ibang bansa. Yes, nasusustentuhan ako ng paggawa ko ng mga indies sa abroad. Kung mag-stick ba ako sa pagdu-drawing dito, halimbawa ay mag-apply ako sa Psicom, mabibigyan ba nila ako ng regular na sahod buwan-buwan na makakabayad ng apartment na inuupahan ko?

Gumagawa si Lan Medina sa Psicom dahil may mga libreng oras siya para gawin ito. Pero saan siya kumukuha ng ipanggagastos sa bahay? Natural, sa sweldo niya sa pagdu-drawing sa abroad.

Balik tayo sa marketing. Nag-evolved na ang marketing plan ng ilang publications ngayon sa bansa. Madami na ngayong bookstores, magazine shops, pati mga 24-hours stores, botica, ay may mga naka-display na rin na reading materials.

Isa sa successful sa ganitong klase ng distribution ay ang Summit Publishing. Kaya nga makikita natin sa mga tindahang ito ang Cosmopolitan, FHM, Woman’s Companion, Pulp, etc. Malakas ang mga magazines na ito. Bakit? Sa halagang P120, ang makukuha mo ay halos 100 pages ng glossy paper na maganda ang print quality, malaki ang sukat ng papel (at hindi pocket size gaya ng komiks ngayon). May mga interesting articles at magagandang pictures sa loob, may mga contests at give-aways para sa mga readers. Sulit sa halagang P120 di ba? Sa isang Pilipinong sumusuweldo ng above minimum sa isang buwan.

Ngunit sa maniwala kayo at sa hindi, hindi sa sales umaasa ang mga magazines na ito. E saan? Sa mga ads at sponsors na nasa loob ng magasin. Subukan niyong himayin ang mga pages ng mga magasin na nabanggit ko, tingin ko halos kalahati dito ay puro ads at sponsors, kalahati lang ang mismong content ng magazine.

Hindi makaka-survive ang mga magasin na ito kung sa sales lang sila aasa. Magsasara sila kapag ganito.

Nabasa ko ang journal ni Tagailog tungkol sa pagsasara ng Culture Crash. Sinabi niya na ang malaking dahilan dito ay ang kawalan ng sponsors sa kanilang komiks. At ang masaklap dito at pinaka-importante, ang matagal na remittance ng kanilang mga distributors. Wala silang pang-roll sa mga susunod na issues ng kanilang komiks.

Culture Crash, nagsara? Akala ko ba e ito ang number one na komiks ngayon?

You see? Ito ang reality ng ‘so-called’ bookshops distribution ngayon. Huwag kang mag-expect na makakapaglabas ka ng monthly comics mo kung aasa ka lang sa sales.

Bakit ang Psicom, naglalabas ng regular na komics buwan-buwan? Ang kagandahan sa Psicom, prolific ang management nila. Nagta-try sila ng iba’t ibang reading materials. Hindi sila umaasa sa komiks. Ang malakas sa kanila ay ang mga horror stories nila (Tama ba ako, Reg?) Ito ang regular na lumalabas sa kanila. Naitanong niyo na ba kung meron nang issue #2 ang Fantasya?

Isa pang lumulutang na issues ngayon ay: Dapat ay maging globally competitive tayo. We have to evolve para kakumpetensyahin ang buong mundo. Sino ang gumagawa nito ngayon? May publication ba ng komiks dito sa atin na malaki ang distribution sa ibang bansa? Wala. Totoo, kayang sumabay ng ating mga writers at artists sa ibang lahi. In terms of arts. Talent ang puhunan.

Pero ano ang reality? Laborer lang tayo ng mga malalaking publication sa ibang bansa tulad ng Marvel at DC.

Kinukuha nila tayo dahil capable tayo. Nagkakatulungan tayo sa isa’t isa. Nabibili ang komiks nila, at nasusuwelduhan tayo. Paano kung dumating ang panahon na ‘old-school’ na ang style natin sa pagdu-drawing (gaya ng una, ikalawa at ikatlong batch ng Filipino Invasion) at hindi na tayo I-hire ng Marvel at DC? Saan tayo pupulutin?

Ngayon, mag-rewind tayo sa history ng publishing business sa Pilipinas.

Nakasentro sa business si Don Ramon Roces, pinag-aralan niya ang distribution at kung paano ima-market ang kanyang komiks. Pangalawa na lang sa kanya ang kuwento at drawing. Aanhin niya ang ganda ng kuwento at drawing ni Coching kung hindi naman naidi-distribute sa buong Pilipinas ang komiks niya? Kailangan niyang magpalawak. Sisikat ba si Coching kung lima o dalawampung tao lang ang nagbabasa ng gawa niya? Natural hindi. Sumikat si Coching dahil milyun-milyung Pilipino ang nagbabasa ng gawa niya. The fact na hindi naman nai-interview sa TV o radyo si Coching noon, o kaya ay palabas tungkol sa kanyang buhay. Nakilala si Coching dahil sa kanyang trabaho at hindi sa publicity at write-ups.

Tingnan natin ang laman ng komiks noon. Puno ng kuwento. Meron siguro 1-2 pages lang ng ads at sponsors. Minsan pa nga wala. Paano nabubuhay ang komiks noon? Simple ang sagot. Sa sales.

Mura ang komiks noon. Kaya ng pangkaraniwang Pilipino-kahit ng magsasaka at mangingisda. Lumalabas ito linggu-linggo, minsan pa nga ay 2 times a week. Hindi sumasablay sa deadline. Kapag sinabi ni Don Ramon na kailangan tuwin Lunes ay lalabas ang Pilipino Komiks at tuwing Martes naman ang Darna Komiks, siguradong lalabas ito ng ganoong araw. Hindi papaltos.

Kaya ang daming writers at artists noon na nabibigyan ng trabaho, kailangang punan ang bawat pages ng komiks na kailangan lumabas bawat linggo. Malaki ang distribution, malaki ang kita, maraming trabaho. Hindi lang writers at atists ang kumikita. Pati ang mga kargador at pahinante ng trak at jeep na nagdi-deliver ng komiks. Pati ang maliliit na sari-sari stores na nagtitinda ng komiks sa kasuluk-sulukang dulo ng Pilipinas ay kumikita.

Ito ang industriya. Malaki, malawak, abot ang bawat Pilipino.

E ganu’n pala, bakit namatay ang komiks sa Pilipinas?

Ito ang mahalagang topic na gusto kong ilatag sa susunod na pagkakataon. Kailangan dito ng malaking space kaya hindi ko muna ito isasama ngayon. Pipilitin ko itong I-detalye sa abot ng aking makakaya.

Balik tayo sa marketing:

Ito pa ang isang lumulutang na isyu: Laos na ang marketing strategy ni Don Ramon. Hindi na ito uubra ngayon. Mas radikal na ang readers ngayon. Lalo lang nabababoy ang komiks kapag dinala ulit natin sa bangketa!

Dito ako hindi naniniwala. Ang bangketa ay isang marketing venue. Hindi ito lugar ng putahan. Sa bangketa, nabibigyan mo ng trabaho ang nagtitinda dito. At nadagdagan ang venue para makita ang komiks mo. Hindi ba masarap makita kung bawat kanto sa sulok ng Pilipinas ay naka-display ang komiks mo? Komiks by Randy Valiente. Pagdating mo sa Cebu o sa Davao, nakikita mo pa rin sa kung saan-saan, komiks by Randy Valiente. Pagsakay mo ng barko o bus, makikita mong naglalako yung mama, komiks by Randy Valiente. Tapos linggu-linggo ay may lalabas ulit na komiks ni Randy Valiente #2 at komiks ni Randy Valiente #3, at kung ilan pa. Sa loob lang ng isang taon, maniwala ka, marami nang magsusulputan na komiks ni Kulafo #356, komiks ni Kurimaw # 298, at kung sinu-sino pa.

Sa bangketa nagsimula ang Precious Hearts. Pinag-aralan ni Jun Matias ang market ng pocketbook, alam niyang malakas ito kaya kailangan niyang I-distribute ng malawak. Naglabas ng pocketbooks si Jun Matias hindi para magsulat siya sa sarili niya tapos ay ipabasa niya sa ibang tao. Naglabas siya ng pocketbook dahil business ang unang niyang puntirya.

At paano niya ito gagawin? Simple. Kailangan niyang mag-produce ng maraming titles ng pocketbooks at lumalabas ng regular. Hindi niya ito kakayanin kung mag-isa lang siyang magsusulat. Kaya kailangan niyang mag-hire ng mga writers.

Naghagilap siya ng puhunan, nangutang pa nga yata, para lang mag-roll ang pocketbook niya. Kailangang hindi siya sumablay sa pagbayad sa writers, at sa mga distributor. Kapag sinabi niya na kailangan sa susunod na buwan ay 6 titles ang ilabas natin, dapat panindigan natin. Kung hindi, baka maasar lang ang ahente.

And lastly, ito ang pinaka-pinaka-pinaka-matunog na diskusyon ngayon. Ang salitang…

MASA

Na kapag nabanggit ang salitang ito ay para nang nandidiri ang lahat. Para bang sakit na pinangingilagan.

Matanong ko nga kayo…hindi ba kayo kabilang sa masa? Hindi? E saan kayo kabilang?

Matagal nang question sa akin ito. Ano ang boundary o starting point para matawag kang masa o hindi? May sukatan ba para ma-distinguihed natin ito?

Sa tingin niyo, sino ang masa? Yung nanonood ng Eat Bulaga o yung nanonood ng Wowowee? Pareho silang masa? O sige, iba na lang. Sino ang hindi masa, yung nanonood ng Debate (sa channel 7) o yung nanonood ng Liwanagin Natin ni Ka Totoy Talastas (sa channel 23)? A pareho silang hindi masa?

O sige,iba na lang ulit. Sino ang masa, yung nanonood ng Lord of the Rings o yung nanonood ng Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros?

Alin ang masa, ‘yung nagtatrabaho sa call center na walong oras nagdadadakdak ng English at nagsusuot ng imported at mamahaling damit at pantalon, o yung gaya ko na isang manunulat na nakakuha na ng ilang awards sa literature pero nahihirapang magsalita ng English?

Nakakabaliw ang masa, hindi ba?

Kung ganu’n, paano natin ima-market ang komiks na masasakyan ng maraming Pilipino? Simple ang sagot. Tumingin tayo sa ibang media.

Nasa content ito, maniwala kayo. Nasa content.

Bakit mabili ang horror stories ng Psicom, ke Tagalog ito o English? Mahilig ba sa multo at kababalaghan ang masa? O ang mismong Pilipino per se? Bumenta ba ang Darna na inilabas ng Mango Comics? Masa ang karakter pero class A ang market? Conflict. Mas sumikat pa yung Darna ni Angel Locsin, pangit ang kuwento pero maraming nanonood (at maraming patalastas at sponsors). Bakit ba sumikat ang Da Vinci Code ni Dan Brown? Gusto ba natin na nag-iisip tungkol sa mysteries ng ating faith? O dahil nagsisimula nang mag-doubt ang tao tungkol sa existence ng God?

Sa TV ba, na nagsisimula ng alas kuwatro ng madaling araw hanggang ala-una ng madaling araw, ilan sa mga palabas na ito ang Tagalog at ang target ay ang nakararaming Pilipino? Ano bang mga channels ang naglalaban ngayon? 2 at 7? Anong mga palabas meron sila? Inis ba sa masa ang management ng channel 7 dahil meron siyang sariling helicopter at mansion?

Nasubukan niyo na bang mag-propose ng script sa pelikula tapos maririnig niyo sa producer na “Hindi kikita ang ganitong kuwento!”? Anong batayan niya para sabihing ‘Hindi kikita ang ganitong kuwento?’. Nagpi-playsafe ba siya dahil baka masayang lang ang kanyang puhunan? O talagang subok na niya ang market?

Naiisip ko kung bakit tinagalog ‘yung Sunday Box Office tuwing linggo sa channel 7? Inis na inis ako. Ang corny kasi. Pero bakit nila ginagawa? Hindi ba nila ako inaaliw? Masa naman ako a.

Siyanga pala, bakit kaya nag-reprint ng DC comics ang Psicom? 3 in 1, mababasa mo ang tatlong kuwento sa isang issue. Mura pa ang presyo. Ano ba ang target market nila dito, masa ba o ang class A market? Malaking points ba ang presyo para bumili tayo ng isang produkto?

Ito ang mga palaisipang dapat nating pagtutunan ng pansin ngayon kung desidido tayong maglabas ng komiks na kikita naman tayo ng malaki. I mean, malaki. Business thinking baga (sabi ng mga taga-Batangas). Isa ito sa option ng mga gustong sumubok sa mas malawak na market ng pagpa-publish sa Pilipinas. At hindi ako nagdidikta dito.

Pero siyempre, nasa purpose ito ng maglalabas ng pera kung anong komiks ang gusto niyang gawin. Kung Xerox lang ang kaya niyang gawin, bahala siya. Alam kong may satisfaction siyang nakukuha dito.

Yes. Ang bottomline nito ay ang salitang ‘satisfaction’. Maglabas ka ng komiks, business o self-expression man ang habol mo, walang pumipigil sa ‘yo (yung isa kasing nagpo-post dito, galit na galit.).

So, paano natin aaliwin ang mas nakararaming Pilipino na hind magsa-suffer ang kredibilidad natin bilang creator/writer/artist at hindi nakasangkalan ang kahihiyan ng ating pangalan? Mag-meet tayo sa gitna. Kung ano ang gusto mo na tiyak na tatangkilikin ng marami, iyon ang pinakamagandang ilabas. At iyon ang pinakamatinding palaisipan sa atin. Kaya kailangan din nating pag-aralan hindi lang ang craft natin bilang writers o artists, o ang mga technicalities ng paggawa ng komiks. Kailangan din natin tingnan ang audience na siyang maghuhusga kung dapat pa silang bumili sa susunod o hindi na.

Pero siyempre, may ibang mukha rin ang success. Kung ano ang pinaniniwalaan mo na tingin mo ay magtatagumpay, iyun ang panindigan mo.