CULTURE SHOCK

Gusto kong isa-isahin lahat ng topics ng mga comments na umuulan dito sa blog ko. Hindi ko na kasi mapigil dahil kung saan-saan na napupunta ang usapan. Okey lang naman sa akin kung ako ang tatanungin, pero makailang beses kong inisip kagabi, hindi kaya nababoy na ang blog na ito? Alam ko na hindi naman magkakakilala ang karamihan ng nagpo-post dito, at ang mga hindi magkakakilalang ito ay walang namang mawawala kung makipag-away sila kahit kanino dito. Pero naisip ko na, hindi dapat ito maging wrestling arena ng mga illogical at offensive na pananalita kundi maging discussions para mahukay pa natin ang lahat ng tungkol sa industriya ng komiks.

Ngayon, kung gusto niyo talaga ang makipag-away sa kung kani-kaninong tao, ibigay n’yo sa akin ang mga email n’yo isa-isa…at ibibigay ko kung sino ang gusto n’yong murahin. At wala na akong pakialam kung magpatayan pa kayo.

Joke lang. Anyway, magkukuwento lang ako tungkol sa ‘culture shock’ (hindi Culture Crash, lilinawin ko lang, baka kasi haluan na naman ng kung anu-ano). Ginawa ko itong personal para hindi ako makasagasa ng tao. Pero sana ay mabigyang linaw nito kung bakit ang mga nagku-comments dito ay wala pa ring pinagkakasunduan (well, wala naman kasing perpektong pinagkakasunduan sa mundong ito. Ultimo nga diyos, pinagdedebatehan din kung meron o wala). Kung may tatamaan man ako sa article na ito, pasensya na, pero ito ang view ko na nabuo ng mga experiences ko sa komiks industry. Saka naniniwala ako sa kasabihang, “Ang pagsasama ng tapat, ay pagsasama ng maluwat.” Sa madaling salita, honest akong tao.

MY FOUNDATION

Nakilala ko ang komiks, kinder pa lang ako, sa Odiongan, Romblon. Probinsyano ako na ang tanging libangan para maaliw ay ang magbasa ng komiks. Maraming arkilahan ng komiks sa lugar namin. Lahat ng sari-sari stores noon, may nakasabit na komiks. Pati bigasan, tindahan ng ulam, ng gulay at prutas. Napakalawak ng naaabot ng komiks noon. Marami akong kamag-anak na nakatira sa baryo at sa bundok (may mga kamag-anak akong magsasaka na nakatira sa mga bundok). Kapag napupunta ako sa kanila, nakakakita rin ako ng komiks sa kanilang mga taguan.

Ang komiks noon, abot ang pangkaraniwang Pilipino. Mapa-siyudad, at mapa-bundok.

Ang komiks noon, hindi lang kuwento ang natututunan ko. Pati ang kultura ng Maynila (hindi pa ako nakakarating noon sa Maynila). Probinsyano ako, pero lahat ng kuwento sa komiks noon ay nakaka-relate ako. Sa mura kong edad, grade 1, naa-appreciate ko na ang mga matured stories (well, hindi ko pa rin naman talaga ang alam ang definition ng mature sa hindi). Masa ang kuwento nina Pablo Gomez, Carlo Caparas, Mars Ravelo, etc. May mga writers noon na hindi ko masakyan dahil masyadong ‘advance’ ang plot ng kuwento, isa diyan si Jim Fernandez. Pero sa kabuuan, ‘yung komiks na binabasa ko noong bata pa ako, reflection siya ng bawat Pilipinong kilala ko. Mapa-fantasy, action, drama, ay tatanim sa isip mo na ‘Pilipino ito!’ kung nakikinig din kayo noong araw sa drama sa radyo na ‘Zimatar’, malalaman niyo na tama ako. Ang Zimatar ay kuwento ng isang prinsipe, adventures niya sa kung saan-saang kaharian, mga bruha, maligno, etc. I mean, fantasy ang lahat ng nasa Zimatar, pero maiintindihan mo ang mga characters, dahil sa loob ng diwa mo, nakaka-relate ka na ‘Pilipino sila’.

Grade 6 nang makarating ako ng Maynila. Medyo nag-aadjust pa ako sa kultura ng siyudad. Bagong kalaro, bagong kaklase, naninibago pa ako dahil kahit sanay akong mag-Tagalog, iba pa rin ‘yung nakasanayan ko na lahat ng kausap ko dati ay puro Bisaya.

Sa Maynila, mas maraming arkilahan ng komiks. In fact, maraming nakapalibot noon sa eskuwelahan namin. Kaya bumagsak ako ng 2nd year high school dahil sa kababasa ng komiks. Nahuli ako ng teacher ko at ipinatawag ang mga magulang ko dahil dito.

Ang pagbabasa ng komiks, ayon sa pagkakaintindi nu’ng araw, ay walang pinipiling kultura. Marami akong kasabay na nagbabasa rin ng komiks sa mga arkilahan. Kagaya rin noong nasa probinsya ako. Wala sa isip namin noon ang class A, class B, o kung anu-ano pang class. Ang komiks ay komiks, sa simpleng kahulugan nito.

Pagkatapos kung tumigil sa pag-aaral noong 2nd year high school, pinakiusapan ko ang nanay ko na ipasok ako sa workshop ni Joseph Christian Santiago. Then, inilipat kaming lahat na estudyante kay Hal Santiago.

Nakilala ko ang ‘inner world’ ng komiks. Kung paano ito ginagawa, sino ang mga gumagawa nito, paano ito pini-print, at paano ito binebenta.

Ang tingin ko noon sa mga artista sa pelikula ay parang Diyos, mahirap abutin. Pero ‘yung mga gumagawa ng komiks, kahit idol ko sila ng husto, e parang ang tingin ko ay simpleng mga tao lang. Madaling maabot, madaling lapitan, madaling makausap. Totoo nga. Dahil sa pagtira ko ng ilang buwan kina Sir Hal, nariyang madalas mamasyal sina Vic Catan, F.C. Javinal, Vir Redondo, Menny Martin, etc. Nakakausap ko sila ng personal. I mean, napaka-normal ng eksena (subukan n’yong kausapin ngayon si GMA o kaya si Dolphy, malalaman niyona hindi normal ang eksena between you and them).

Nakakita ako ng komiks ng Amerkano noong nag-aaral na ako kay Sir Hal (although kilala ko si Superman, pero sa sine ko lang siya nakita). Ang tingin ko noon sa komiks ng mga Kano ay ‘another art reference’. Ibig sabihin, maraming drawing ng Kano ang puwede mo ring pagkunan ng style—Kubert, Wrightson, Kane, etc.

Nahubog ako ng husto sa komiks ng Pilipino—mapa-marketing, editing, storytelling. Ang foundation ko bilang komiks creator ay walang duda na binuo ng Filipino komiks industry. Ang nasa isip ko noon, ang komiks (kahit sa ibang bansa) ay kapareho rin ng komiks na kinalakhan ko.

OTHER’S FOUNDATION

Mid-90s nang bigla akong manibago sa eksena ng komiks. Nariyang mabalitaan ko na nasa bansa si Whilce Portacio. Nasa isip ko, sino ‘yun? Hindi ko siya kilala dahil hindi naman ako nagbabasa ng US comics. Pero nagulat ako dahil bakit sikat siya? Lumalabas siya sa tv, napi-feature siya sa mga dyaryo. Meron siyang seminar sa Megamall. Then, ‘yung ibang mga artist sa GASI, nagpuntahan sa kanya para magpatulong na maka-penetrate sa komiks sa Amerika.

Then, nalaman ko na din, na meron palang ‘sub-culture’ noon ng US comics dito sa bansa natin. I mean, meron palang mga tao na ang sinusundan lang ay ‘yung gawa ng nasa ibang bansa. Sila ‘yung tinatawag noon na mga indies. Makikita ang mga gawa nila sa ComicQuest sa Megamall. Isa dito ang Alamat. Nakapunta pa ako noon sa opisina ng Taekwondoggs. Nasali pa ako sa grupong Sining-Ekis.

Nagpa-workshop ako sa komiks illustration noon sa QCCircle. Isa sa nakilala ko sa Lawrence Mijares (publisher ng Siklab), may binabanggit siya noon na mga artist ng komiks na hindi ko kilala. Nalaman ko na gumagawa pala ang mga taong ito sa Amerika. Nabuo sa isip ko, na habang kaming mga struggling writers at artists dito sa local scene, meron palang mga maliliit na grupo na gumagawa rin sa US.

Then, na-introduced din ako sa Glasshouse Graphics. Wala akong kilala ni isa man sa mga artist na naroon. Ibang-iba ang kultura ng mga tao sa mga grupong ito.

Sa kabuuan, culture shock talaga. Ibang mga tao ang nakasanayan ko noon sa local komiks.

Sa eksenang ito ng mga gumagawa ng komiks sa US, nakita ko ang ilang mga bagay na hindi ko nakita noon sa GASI at Atlas. Number 1 dito ang EGO. Para bang ‘yung simpleng achievement ng isang artist na makagawa ng pin-up o kaya ay ma-publish-an ng isang komiks sa US, ay para bang napaka-powerful na ng tingin niya sa sarili. I mean, si Mang Yong Montaño, na isang old master na kaibigan ko—nakapag-drawing na sa US, nakahawak ng hindi na mabilang na nobela, series ay short stories sa komiks, ay hindi mo kakikitaan ng ego. Para ka lang nakikipag-usapa sa tatay mo. Nakikipagbiruan pa. Itong mga grupong ito na ‘may superstar syndrome’, kakilala lang ang mga sikat sa US ay parang sikat na rin kung umasta.

TWIST

Then, namatay ang local komiks. Lumalaki na rin ang sub-culture na ito ng mga Japanese at American comics followers. Sila na ang nangingibabaw sa eksena. Dahil sila ang may pera. Sila ang may kakayanang mag-publish ng sarili nila. Sila rin ang may access sa media—tulad ng newspapers, tv stations, etc.

Lumawak ang commercialization. Kung sino ang kayang sumabay sa takbo ng panahon, siya ang magsu-survive. Nag-iba ang market ng mga babasahin. Karamihan ng printed materials ay sa bookstore na ibinabagsak. Ang naiwan sa bangketa ay mga tabloids, songhits, puzzles, at showbiz mags. Pero ang mga babasahing ito ay makikita rin sa bookstores, of course, hindi dito kasama ang ilang bastos na tabloids. Nagsulputan ang mga magazines na medyo ‘classy’ ang dating. Nagpagandahan ng appel at printing. Dumami ang independent publishers komiks. Ang mga ito ay naka-pattern sa marketing strategy ng mga magazines sa bookstores, at mga komiks na mabibili sa Filbars, Comic Quest, etc.

Ang mga baguhang players na ito ng ‘modern komiks’ ay malayung-malayo sa thinking noon ng Roces (GASI, Atlas, Counterpoint, Kislap, Mass Media, API, etc.). Nagkaroon na ngayon ng separations ang class A sa class B, class C sa class D. nagkaroon na ng watak-watak na pagtingin sa mga mambabasa, particular na sa salitang ‘masa’. I mean, hindi ganito ang thinking noon sa local komiks. Sa local komiks, pag sinabing masa, iyan ang malawak na bilang ng mga tao. Paano sila maaabot. Pano natin mapapalawak ang circulation. Anong klase ng babasahin ang puwede mong ibigay sa mga taong ito na hindi mo ipapaalam sa kanila na sila ay class A, o class B, o class C. Sa madaling salita, ang lesson na matututunan natin sa nakaraang industry, ang komiks noon ay ‘classless’ (ego lang ang dahilan kung bakit ayaw itong tangkilikin ng mga nasa itaas). Kaya nga may mga awards pa noon na pinapalabas sa tv tungkol sa komiks ay dinadaluhan pa ng mga nasa alta-sosyedad.

CONCLUSION

Sa ngayon, mahirap I-inject ito mga bagong komiks publishers ngayon. Kundisyon na kasi ang utak nila sa kung ano ang nasa bookstore ngayon. ‘Yung pattern na tinutumbok nila ay kung ano ang existing ngayon. Well, marami naman kasing nagtatagumpay sa pattern na ito—sa mga magazines, sa komiks hindi ko pa alam. Parang wala nga yata. Hindi kasi nagtatagal ang buhay ng mga titles nila.

At kung susumahin nating lahat ito, pati ang culture ng writing at drawing sa komiks, ay naka-pattern na rin sa kung ano ang hinahanap sa US o sa Japan. Maging ako man, sa pagnanais kong kumita ng malaki, pinipilit kong gawing mainstream-friendly ang drawing ko. Ang feeling ko ngayon, na-stock tayo sa isang kultura ng komiks publishing industry—kabilang na ang ‘attitude ng mga komiks creators’—na malayung-malayo sa kinalakhan natin noon. At ‘yung ilang tao na nakakaintindi sa nakaraang industry, kung wala silang pera para sabayan ang umiiral ngayon, walang makakaunawa sa kanila.