UNDERGROUND RIVER ADVENTURE

Kasama ang college friend na Ayeene, boyfriend niyang si Harry, at pinsang si Lyd-lyd, pinuntahan namin ang Underground River sa Sabang, Palawan.

Ang layo ng lugar na ito from Puerto Princesa, mga tatlong oras ang byahe, ang dadaanan ay rough road. Ang mahirap pa, dalawang beses lang ang byahe sa loob ng isang araw. Isang 7am at 9am. At pag minamalas ka pa, isang byahe lang. Kaya siguradong kinabukasan ka na uuwi. At pag naiwan ka pa ng sasakyan, kinabukasan ka na naman uuwi.

Pagdating ng Sabang ay sasakay ng bangkang de-motor paputan sa bukana ng Underground River. At pagkatapos ay sasakay naman ng bangkang de-sagwan dahil kailangang protektahan ang tubig at mga bato.

Sabi ng bangkero, aabutin ng mahigit dalawang oras ang tatakbuhin namin hanggang sa dulo ng ilog. At kulang-kulang limang oras kung balikan. Kailangan din ng special permit para gawin namin iyon, kaya hanggang doon lang kami sa ilang metro ang layo mula sa entrance.

Nangunguna na ngayon ang Underground River sa listahan ng mga pinagpipilian sa New 7 Wonders of the World. Kaya kung gusto ninyong suportahan, puntahan lamang ninyo ito.

Narito ang maikling video ng pagpunta namin sa Underground River.



Unang gabi, nagkainan at inuman sa Centrale Bar: Harry, Ayeene, Jonet (kaibigan ko siya na nakatira sa Palawan), ako, Lyd-lyd.

Ang daan papunta sa Sabang, Palawan.

Ngayon lang ako nakakita ng kalabaw na nasa dagat.

Ito ang view sa tabindagat ng Sabang.

Bago makapasok sa UG River ay kailangan magsuot ng uniform (na may hard hat) para proteksyonkung sakali mang gumuho ang bundok sa itaas heheheh.

Ang entrance.

Ganitong mga rock formation ang makikita sa loob. Maraming nakakagulat na tanawin sa loob ng ilog, namangha ako doon sa area na tinatawag nilang 'cathedral' kung saan ang lawak sa loob at napakataas ng ceiling, sa paligid ay makikita ang mga hugis na parang santo at iba pang religious relics.

PINOY WEBKOMIKS

Nami-miss niyo bang magbasa ng traditional Pinoy Komiks? Mababasa na ninyo ito ng libre sa WebKomiks.

Makikita rin ninyo ang mga creators at interviews sa kanila.

BIRDFLU KOMIKS

Kinomisyon ako ng isang US-Philippines NGO para gumawa ng series of komiks na ipamimigay sa iba’t ibang probinsya sa Pilipinas. Ang subject: BIRDFLU. Noong una, akala ko ay madali lang dahil ‘information material’ lang naman ito at hindi na kailangan pang super-detalye ang drawing. Pero sa unang meeting pa lang ay naibigay na rin sa akin ang assignment para gumawa ng kuwento na ilalagay sa komiks.

Inalok din ako kung open ako na mag-travel sa iba’t ibang parte ng Pilipinas para mag-attend ng mga seminars at forums tungkol dito. At para sa research na rin. Siyempre tatanggihan ko pa ba ito? Libre pasyal, libre hotel, libre pagkain, at may bayad pa ang araw ko.

Unang meeting, sa Clark, Angeles, Pampanga. Ang kaharap ko ay mga beterenaryo, health officials, at mga tao sa mga poultry farm galing ng Minalin, Pampanga. Two days ang seminar/forum, nakatanga lang ako sa isang tabi, nakikinig lang sa kanila. Hindi ako maka-relate sa usapan. Panay ang banggit nila sa ‘AI’, akala ko Amnesty International o artificial intelligence, iyun pala ‘aviation influenza’ na mas kilala nga sa ‘birdflu’.

After lunch, nang unang araw, medyo nagugustuhan ko na ang usapan. Napaka-interesting pala ng paksang ‘birdflu’ lalo pa ang mga kaharap mo ay knowledgeable tungkol dito. Ang dami kong natutunan tungkol sa virus na hindi ako aware noon. Gaya halimbawa, na madali mong malaman ang manok na may birdflu dahil sa mga sintomas, samantalang sa pato o bibe ay mahirap itong ma-detect. O kaya naman, doon ko lang din nalaman na mayroon palang 8 steps ng tamang paghuhugas ng kamay ayon sa mga doktor.

Maganda ang naging daloy ng seminar dahil pakiramdam ko ay involved ako kahit pa observer lang naman ako sa mga pinag-uusapan nila. May mga time kasi na isinisingit nila ako sa usapan at kung gusto kong magtanong as an ordinary person na zero talaga ang alam tungkol sa virus.

Pagkatapos ng unang araw ng meeting, nagpunta kami sa Duty Free. Pero wala akong nabili, e halos kasing-presyo lang din ng SM sa Manila. Saka hindi talaga ako mahilig sa shopping unless kailangan talaga sa bahay.

Pagkatapos ng galaan ay kumain kami sa isang local chicken restaurant. Nagkalat ang mga foreigners. Akala ko e tapos na ang ganitong era sa Clark, ang dami pa rin pala. May mga nakakalat pa ring babae sa kalye. Pero ang nakatawag sa akin ng pansin ay ang daming kabataang mga anak ng foreigners. “Ang daming mestiso at mestisa dito, ‘no?” sabi ng kasama ko. “Mga artistahin ang mukha, ‘no? Parang mga anak mayayaman, pero mga mahihirap lang ang mga ‘yan.”

Pag-uwi ng gabi, naisipan kong mag-night swimming sa hotel, ang problema, hanggang 10pm lang pala ang smimming pool. Kainis!

Second day, tuloy pa rin ang balitaktakan tungkol sa birdflu. Enjoy na ako dahil officially kasama na talaga ako sa discussion dahil naghihimayan na kung ano ang magiging silbi ng komiks, ng posters, ng flipcharts, sa isyu ng birdflu. Siyempre tamang paliwanag naman ako kahit anik-anik lang naman ang alam ko hehehe.

Sa kabuuan, magandang experience. Dagdag kaalaman. At walang dapat pagsisihan dahil napakasarap talaga ng pagkain sa hotel. Okay lang sa akin na mag-meeting ng buong araw, basta super talaga ang pagkain.

Next week, sa ibang probinsya sa Visayas naman ang lipad ko. Kaya malamang na magiging madalang ang bisita ko dito sa blog sa mga susunod na linggo.

NOSEBLEED MAGAZINE

Nag-launch ng bagong magasin ang PSICOM noong Sabado sa 29th Bookfair sa SMX MOA. Ito ang 'Nosebleed' na ang laman sa loob ay katatawan at interviews ng mga kilalang personalidad.

Mabuhay kayo, mga guys! Salamat sa pag-imbita sa akin, ang ganda sa personal ni Sharon Yu (siya yung nasa cover katabi ni Ramon Bautista), parang siya ang ka-soulmate ko! Wahahaha! Si Sharon, hindi si Ramon!

POETIC PRESENTATION

Isa sa pinaka-poetic na pelikulang napanood ko ay itong ‘Eternity and a Day’(Evigheten och en dag) ni Theo Angelopoulos, napaka-‘matulain’ nito sa lahat ng aspeto—dialogues, acting, at visual presentation.


Alam naman natin na kapag sinabing tula, hindi lang ito basta ‘play of words’, kasama na dito ang mismong kaluluwa ng poet. Hindi lang ito paghugot ng mga bokabularyo kundi inilalabas din nito ang lahat-lahat—talino, karanasan, at pagkatao.

Sa madaling salita, ang tula ay isang malalim na anyo ng sining.

Hindi ako mahilig sa tula, sa totoo lang. Pakiramdam ko ay hindi naman ako malalim. At isa pa, tamad akong maghalukay ng mga salita kung ano ang ibig sabihin ng mga ito. Kaya nga mula nang maging ‘published writer’ ako, kahit isa ay hindi man lang ako sumubok na magsulat ng tula. At sa totoo lang, kahit sa mga niligawan ko noon ay hindi ako nakagawa ng kahit isang tula.

Sobra ang paggalang ko sa ‘poetry’ kaya ayaw ko itong pasukan. Baka mababoy lang.

Para sa kaalaman ng lahat, noong 70s ay nagkaroon ng ‘maliit na debate’ ang manunulat na si F. Sionil Jose at ang kartonistang si Nonoy Marcelo (Ikabod). Nagtalo sila kung ano ang pinakamataas na uri ng sining. Ang sabi ni F. Sionil, poetry daw. Ang sabi naman ni Nonoy, animation daw.

Sa palagay ko ay magkaiba sila ng ‘wavelength’ kaya hindi sila nagkasundo sa puntong iyon. Si F. Sionil, tinitingnan ang kaluluwa ng lengguwahe, si Nonoy naman ay tiningnan ang teknikalidad at kung gaano kabusisi ang paggawa ng gumagalaw na larawan.


ANG poetic presentation ay kadalasang lumalabas sa ‘tunay na alagad ng sining’ ng isang medium. Sinabi kong ‘tunay’ dahil ang katawagang ‘artist’ ay kasing-normal na lang ngayon ng salitang ‘pare’ o ‘kakosa’ o ‘utol’. Puwede mo ngayong tawaging artist ang isang tao kahit ang alam lang niyang gawin ay gumawa ng tinapay.

Marunong akong mag-drawing, pero hindi ako artist. Marunong akong magsulat, pero hindi rin ako artist. Ang mga ito ay skills. Kaya itong ituro kaninuman, basta may tiyaga at tiwala sa sarili.

Ang depinisyon ng pagiging artist ay kasinlaki ng kalawakan. Hindi ito kayang ikulong sa isang paliwanag, kaya nga walang ‘scientific approach’ dito. Puwedeng kasinggaling mo si Norman Rockwell pero illustrator lang ang tawag sa iyo. Puwedeng kasing-baliw mo si Jacson Pollock at sasambahin ka sa buong artworld.


ANG komiks ay isang uri ng ‘komunikasyon’ (sa pagitan ng creator/s at reader), isa rin itong ‘self-expression’ (na nalilimitahan dahil sa mga rules at guidelines ng publication), ngunit mas mainam na tawagin itong ‘entertainment’.

Inaaliw lang tayo nito para makaalis sa pang-araw-araw na buhay. Hindi nakapagtatakang ang malaking bilang ng mga komiks readers ay mula 30 taong gulang pababa—na mahihilig sa kuwentong pantasya, love story, horror, superhero at adventure.

Ang ‘art’ sa entertainment world ay parang isang oasis sa disyerto. Minsan nga, hindi talaga oasis kundi isang mirage lamang.

Kaya isa talagang ‘rare find’ na makakita tayo ng poetic presentation sa komiks. Bihirang-bihira.

Isa na siguro sa listahan itong ‘Moonshadow’ nina J. M. DeMatteis at Jon J. Muth na nasa American mainstream comics.


Sa local komiks, luluha ka ng dugo bago makatagpo nito. Purely entertainment ang laman ng komiks natin. Pero hindi naman ito masisisi dahil ito naman talaga ang tunay na function ng industry.

Pero sa mga local creators, isa si Vincent Kua Jr. na kinakitaan ko ng ‘poetic presentation’ sa komiks. Siguro dahil sensuwal ang kanyang mga pigura, at may kakaiba siyang panlasa sa visual storytelling, at kasama na siyempre dahil siya ang nagsusulat, nagdu-drawing at nagli-lettering.


Sa graphic novel na ‘Wasted’ ni Gery Alanguilan, makikita ang matulaing presentasyon na may halong pagka-sentimental sa bandang hulihan ng libro.


TAAS-NOO ang pagsasabi ngayon ng marami na: “Panahon na ngayon ng mga independent komiks!” Kasabay din ng pagsasabing: “Art ang ginagawa namin!” Masarap pakinggan ang mga salitang ito…kung ang makakarinig…ay hindi artist.

KARAHASAN SA KOMIKS

Noong 1954, nagkaroon ng hearing sa US Senate tungkol sa komiks. Sinabi ng child psychologist na Fredrick Wertham ang kasamaang idinudulot ng babasahing ito sa mga mambabasa partikular na sa mga kabataan. Natalo sa kaso ang mga tagapagtanggol ng komiks at tuluyan na ngang naipasara ang karamihan ng mga publikasyon noong panahong iyon.

Isa sa ipinakitang ebidensya ay ang pahinang ito mula sa Crime SuspenStories ng EC Comics. Ipinapakita dito ang isang ulong pugot ng babae at kamay na may palakol na siyang ginamit sa pagpatay dito.

Sa Pilipinas, bagama't isa rin ito sa tinutuligsa ng mga moralista, ay nakapagtatakang hindi naman gaanong pinagbubuhusan ng pansin ang 'violence' sa loob ng komiks. Sa halip, nakasentro lang ang mata ng mga manunuri sa 'sexual content' nito.

Kaya naman kahit pinaghuhuli noon ang mga porno komiks na nagkalat sa bangketa ay nakakalusot naman ang mga eksenang ganito kung saan mas brutal pa kesa sa eksenang ipinakita sa US Senate hearing. Narito ang ilang halimbawa na nakita ko sa mga komiks noong late 70s, 80's hanggang 90s:



Pero alam ba ninyo na may pagkakataon na nakatulong ang komiks para mabawasan ang 'volience' ng isang medium. Sa pelikulang The Superhero, isang live action movie kung saan ang bidang lalake ay gumaganap bilang vigilante at pumapatay ng masasamang tao, ay ginamitan ng direktor ang ilang eksena ng mga komiks panels upang mabawasan ang karahasan ng pelikula.

Halimbawa, may isang eksena kung saan tinatadtad ng bala ng masasamang loob ang isang biktima, sa halip na ipakita ito ng live action ay ginawa lang itong drawing ng kamay na may hawak na baril at may mga sound effects na BANG! BANG!

Katulad ng panahon, nagbabago rin ang pananaw at paniniwala ng lipunang ating ginagalawan. Mas nagiging 'brutal' na ang media ngayon. Mas lumalapit tayo sa reyalidad na ang buhay ay punum-puno ng karahasan. Hindi nakapagtatakang karamihan ng kabataan ngayon ay mas nag-i-enjoy sa mga palabas at babasahing mas nakapagpapaangat ng kanilang dugo.

Hindi mo na puwedeng isaksak sa ulo ng Grade 1 ngayon ang kuwentong Cinderella at Mickey Mouse, hahanapan ka na nila ng Bart Simpson at Grand Theft Auto.