KOMIKS REPORT

Nag-attend ng World Theater convention sina NCCA Chairwoman Cecille Guidote-Alvarez at KWF Komisyoner Joelad Santos na ginanap sa Cultural Center of the Philippines. Pagtitipon ito ng lahat ng mga bumubuo ng teatro sa buong mundo. Isa-isang nagpakilala ang lahat ng kalahok at kung saang theater group sila kabilang. Nang matapat ang mikropono kay Joelad, ito ang sabi niya: "I am Joelad Santos. I'm representing the illustrated theater of the world..."

Nagulat ang lahat kung ano ba itong 'illustrated theater of the world'.

"...which is KOMIKS." Dugtong ni Joelad.

Kaya kung dadalo kayo ngayon ng convention ng world theater organization, kinikilala na ang komiks bilang 'illustrated theater of the world'. Weird! Pero binigyan ni Joelad ng isang karangalan ang komiks sa mundo ng teatro.

****

Nagkuwento si Steve Gan na malaking inspirasyon pala sa kanya ang illustration na ito ni Norman Rockwell kaya niya nabuo ang costume ni Panday. Ginawa lang niyang sleeveless ang suot ng lalakeng nakapula.

Horseshoe Forging Contest by Norman Rockwell

****
Maganda ang feedback ng Slambang # 2. Napapansin na ito sa small presses at independent comics scene. Mababasa ang review na ito sa upcoming issue ng Comic Buyer's Guide na sinulat ni Karen O'Brien. Sinuwerteng sa 44 na contributors ng anthology na ito, at lima lang yata ang nabanggit, ay isa pa ako sa nakasama.

Puwede nang orderin ang kopya sa website ng Fanatic Press. Hindi kayo magsisisi sa dami ng mga kuwentong mababasa ninyo sa 200+ pages komiks na ito.

REDONDO-NIÑO

Title: THE THREE MUSKETEERS
Cover art: Nestor Redondo
Inside art: Alex Niño
Publisher: Pendulum Press (1974)

THE ILLUSTRATOR

I-share ko lang sa inyo itong ilang paragraphs sa librong ‘The Artist’ ni Edmund B. Feldman. Para ito sa lahat ng illustrators na tulad ko.

Ito ang bad side ng pagiging illustrator:

‘…no matter how talented, the illustrator could not claim the status of “high” or “fine” artist. This troubled N.C. Wyeth and it angered Howard Pyle.’

Howard Pyle. The father of illustrations.

N.C. Wyeth. (trivia: Student ni Pyle si Wyeth.)

Ito naman ang good side:

‘Illustration might be defined as visual art intended to accompany something else: song, dance, chant, spoken words, print. According to that definition, Leonardo Da Vinci’s ‘Last Supper (1495) is an illustration. It depicts the moment just after Jesus said, “One of you shall betray me.” At the same time it shows his disciples replying, “Lord, is it I?” ‘

‘As for the hero of American magazine cover illustrators, Norman Rockwell, he has been immortalized in more than one coffee-table art book. To be sure, he is not the sole support of an art publishing industry, like Picasso. Still, our principle holds: Yesterday’s illustrator is today’s art hero.’

Norman Rockwell. (trivia: Idolo ni Rockwell sina Pyle at Wyeth)

SPONSORS AT ADVERTISEMENTS

Hindi ko makuha ang puntong kaya lang naglalabas ng komiks ang isang malaking publication ng komiks ay dahil sa sponsors at advertisements at hindi dahil sa sales. Nalaman ko ito sa isang kaibigang editor na nag-resign na sa kanila kamakailan lamang.

Sabi niya: “Nagpi-print lang kami ng 800 copies para lang maipakita sa sponsors na meron kaming inilalabas.”

So, ang inaaliw niyo pala ay ang mga sponsors at hindi ang mga readers? E bakit hindi na lang kayo maglabas ng magasin tulad ng inilalabas ng isa pang malaking publisher na 70% ay puro advertisements ang makikita at kakaunti lang ang articles? Pinahihirapan niyo pa ang sarili niyo!

Malaking tulong ang sponsors kung tutuusin pero hindi ito ang main purpose kung bakit kailangan nating mag-publish. Kailangan muna nating makabuo ng readership, saka na natin isipin kung sa ganitong klase ng produkto ay sino ang sponsors na kakagat. Kung gusto ninyo ng isang product na advertising-driven, gayahin ninyo ang tabloid na ‘Libre’ na inilabas ng Inquirer na ipinamimigay lang sa lahat ng LRT at MRT stations.

Ang problema ng komiks ngayon ay readership. 85 million ang Pilipino, sabihin na nating kahit 20% lang dito ang nagbabasa at bumibili ng print products, milyon pa rin naman suma-total. Pwera pa ang mga OFWs na sabik na ring makabasa ng produkto ng mga Pilipino. At dahil global na ngayon ang sistema ng mga produkto, puwede na rin nating isama na mag-publish tayo ng English komiks para sa foreign market. Sa kabuuan, napakalawak ng market kung mata-tap lang natin ang mga binanggit kong ito.

Isang kilalang publisher ang nag-invite sa mga beteranong manunulat at dibuhista dahil maglalabas ito ng komiks para sa OFWs. Mahigpit ang standard, pero mataas ang rate ng mga contributors. Sa wakas, may nakaisip din nito!

*******

May negative at positive na epekto ang ‘global-thinking’ ngayon ng mga new generations of komiks creators.

Positive dahil napapatunayan natin na kaya nating makipag-compete sa ibang bansa kung talent lang din ang pag-uusapan. Few years from now, madami nang superstars ang mamamayagpag sa Marvel at DC na puro Pilipino. Karangalan ito sa atin.

Negative dahil sa ganitong klase ng pag-iisip ng mga bagong papasok sa komiks, naka-set tuloy sa isip nila na ang ‘goal’ ng paggawa ng komiks ay makapasok sa Marvel at DC. Nandoon ang pera at nandoon ang katanyagan. Ang kawawang komiks ng Pilipino, hindi na papansinin ng mga ceators na ito.

********

May pakiramdam akong hindi na matutuloy ang caravan ng grupo namin. Sa halip, ang grupo na lang nina Direk Carlo Caparas ang mag-iikot para magsalita tungkol sa komiks. Frustrating para sa amin dahil naka-ready na sana ang lahat ng magtuturo para sa scriptwriting at drawing. Kaso wala kaming magagawa, umaasa lang kami sa pondo ng gobyerno. At si Direk Carlo, kaya nakakapag-ikot ay dahil sariling bulsa niya ang gumagastos.

Nalaman ko ito noong isang gabi nang minsang manood ako ng Dial M sa channel 4. Nag-announce si Manoling Morato na successful daw ang ginawang caravan sa Iloilo nina Direk Carlo. Napatayo ako sa kinauupuan ko: “Ha! Tapos na ang caravan sa Iloilo?” Paanong hindi ako magugulat e kami sanang dalawa ni Karl Comendador ang pupunta doon para magturo.

Haay buhay! Dito na nga lang ako sa blog ko. At least solong-solo ko ito.

POLITICAL KOMIKS O PROPAGANDA KOMIKS?

Bukod sa mga komiks na nabibili ay konokolekta ko rin ang mga komiks ng kandidato. Ang isa sa nakuha ko na nagulat ako ay itong kay Atty. Lambino ng BANAT party list. Nakabandera sa front cover ang pangalan ni Pablo S. Gomez. Sanay na akong makakita ng mga beteranong illustrators sa ganitong klase ng komiks, ngunit sa mga batikang writers ay ngayon lang.

Although alam kong marami na ring komiks writers ang gumagawa nito noon pa pero hindi sila naglalagay ng pangalan. Kunsabagay, ang mga artista nga ay kinukuha ng mga pulitiko para mag-endorso sa kanila, puwede rin naman ang mga sikat na komiks creators.

Ang artist ng komiks na ito ay si Rico Rival. Sa palagay ko, ito na ang huling komiks na ginawa ni Mang Rico bago siya nagpunta sa Middle East.

*****
Speaking of Rico Rival, masaya ang pagsalubong sa kanya ng grupong Guhit Pinoy Middle East. May handaan na, may tugtugan pa. Nagulat si Mang Rico dahil hindi niya akalaing ganoon na lang ang paggalang sa kanya ng mga dibuhista natin na nasa ibang bansa at binigyan pa siya ng magarbong welcome party.

Salamat kay kasamang Edbon Sevillano sa pag-set up ng webcam, nakita namin ng live ang party nila. Sa mahilig sa usapang Pinoy illustrations, dumalaw lang kayo sa forum ng Guhit Pinoy na makikita ninyo dito.

Kainan at tugtugan sa welcome party ni Rico Rival.

Darwin C., , Rico Rival, Edbon Sevilleno at Mario Sta. Maria.

ANG ARTIST

February 1990. Umaga. Romblon.

Nakita ng mga tao na nakaupo sa tabindagat si Benjie. Tahimik lang ito na nakatingin sa malayo.

February 1990. Hapon. Romblon.

Nakita ng mga tao na nakahiga sa buhanginan si Benjie. Wala nang buhay.

Si Benjie o mas kilala ng marami sa pangalang Nono ay kapatid ng aking nanay. Hindi ako gaanong pamilyar sa kanyang buhay dahil lumaki ako dito sa Manila, siya naman ay nasa probinsya. Nagkikita lang kami noon (bata pa ako) sa mga okasyon, halimbawa ay family reunion o may namatay sa pamilya. Ang alam ko lang, artist siya.

Nitong mga nakaraang taon, kapag umuuwi ako sa probinsya ay isa lang ang sinasabi sa akin ng mga matatandang kamag-anak. Para daw akong si Nono. Sa talent at sa ugali. At sa mga kuwento ko rin nalaman na dalawa lang ang visual artist sa pamilya, si Nono at ako.

Nagkaroon ako ng interes na pag-aralan ang buhay ng aking Uncle Nono last year lang nang may magsabi sa akin na may painting daw na nakasabit sa munisipyo ng Odiongan, Romblon na si Nono ang gumawa. Pumunta ako sa munisipyo, hindi ko naman nakita ang painting. Nagtanung-tanong ako sa mga tao doon pero wala silang alam. Naisip ko, baka nasa loob ng opisina ng kung sinumang empleyado doon.

Sa tanang buhay ko, wala pa akong nakitang drawing o painting ni Nono.

Iyon ang nag-trigger sa akin para hanapin ang kanyang mga trabaho. At pag-aralan ang kanyang buhay. ‘Story material’ ang buhay ni Nono. Pampelikula, pang-tv at pang-komiks.

Nag-stay ako ng isang linggo sa Zarraga, Iloilo para makakuha ng impormasyon tungkol kay Nono. Doon nakatira ang isa pang kapatid ng nanay ko na mahilig magtago ng mga lumang gamit, hindi naman antique collector pero parang katulad ko rin na hindi nagtatapon ng mga lumang gamit. Basta itinatambak lang sa bodega.

Ang malas lang, wala rin silang naitagong trabaho ni Nono. Pero laking gulat na lang namin, ‘yung isa palang kapitbahay ay may naitagong painting niya. Habang tinitingnan ko ang painting, ang bawat brushstroke, nalaman ko na malungkutin si Nono.

Kuwento ng auntie ko, depression ang malaking dahilan kung bakit nag-iba ang buhay ni Nono. Sa Romblon, nagulat na lang ang buong baryo nang masiraan siya ng ulo. Nakita na lang nila si Nono na nagsasalita mag-isa, naglalakad sa kung saan-saan. Tahimik at may sariling mundo. Madalas din, nasa tabindagat lang ito, nakaupo sa buhanginan.

Ayon sa kuwento, nag-aral daw ng fine arts sa FEATI dito sa Manila si Nono. Working student. Naging bread winner ng pamilya. Na-inlove daw sa isang babaeng may anak. Pinaglayo ng mga magulang.

Marami pang detalye sa buhay ni Nono. At tinutuklas ko ito isa-isa. Ngayong June, sa Mindoro naman ang punta ko para alamin pa ang ilang detalye. Sa lahat siguro ng project na naisip ko, ito ang pinakamahalaga sa akin. Dahil ito ang pinakamalapit sa puso ko.

Hindi ko alam kung gagawin ko itong komiks, o isang buong libro mismo. Wala pa akong sinisimulan, nililista ko pa lang lahat sa isang maliit na notebook lahat ng informations.

Siguro kung matapos ko ang kuwento ni Nono, ito na ang pinaka-satisfying na kuwentong nagawa ko sa tanang buhay ko.

Inilibing si Nono after ilang araw na makita itong wala nang buhay sa buhanginan. Ayon sa pagsusuri ng doktor, may pumutok na ugat sa ulo nito.

RAISE THE ROOF!

Subscriber ako ng mga art topics sa iba’t ibang website. Isa sa natanggap ko kamakailan na interesting ay itong bagong study tungkol sa creativity ng artist. Narito ang ilang bahagi ng article:

‘Researchers at the Universities of British Columbia and Minnesota have found a relationship between creativity and the height of ceilings. Rui Zhu and Joan Meyers-Levy tested various volunteer groups in rooms of eight- and ten-foot ceilings. "When a person is in a high-ceiling environment, they are going to process information in a more abstract, creative fashion," said Zhu. "Those in a room with relatively lower ceilings will process in a much more concrete, detail-oriented fashion."

These researchers feel people under high ceilings are "primed" to think broadly because of the sense of freedom associated with the space, while the containment of a lower ceiling encourages people to think small and focused.

Apart from the feng-shui of high ceilings and their invitation to power and expansive thinking, other benefits include the dissipation of toxins and more oxygen. And when you think about it, the availability of empty warehouses and lofts on Manhattan has contributed greatly to the New York "paint big" school. Paris has always had some big places too. "Give me the venue and I will fill it up," said Picasso. While larger, higher studios may invite larger, higher work, they might also invite larger, higher ideals. Incidentally, these researchers ought to try to find out if shorter persons are more creative than taller ones because they have more space above their heads.’

Hindi ko rin alam kung may study na ganito, sa napapansin ko dito sa atin, mas malaking porsyento ng magagaling na artist na galing sa mahihirap na pamilya. Hindi kaya dahil talagang mas marami lang mahihirap dito? Oo nga. Itinatanong pa ba ito?

Sabagay, kung ikaw nga naman ay ipinanganak sa mayamang pamilya, hobby mo lang itong art. Mas pagtutuunan mo ang negosyo—corporate world kesa art world.

****

Mawawala na naman ako ng isang linggo pagkatapos ng eleksyon. Wala akong ginawa ngayon kundi mag-travel sa kung saan-saan. Malaking tulong talaga ang internet, kahit saan ako magpunta ay hindi pa rin naaapektuhan ang deadlines ko. At buti na lang, dumadami na rin ngayon ang mga coffee shops na may free wifi internet. Napapagaan talaga ng technology ang buhay ng mga freelancers.

Ito ang title ng bago kong ginagawang komiks sa isang local publication. Hindi ko alam kung maaaprubahan ang title na ito. Masyado bang brutal? Kung matutuloy ay magiging monthly ang labas nito.

Magri-reformat ang magasing Philippine News Analyzer, political magazine ito na pag-aari ng mga kakilalang commentators sa radyo. Hindi ko akalaing isa ako sa maiimbitahan para maging columnist sa kanila. Hindi ko lang masabi, “Naghahanap ba kayo ng bobong political columnist kaya ninyo ako kinuha?” Kunsabagay, once a month lang naman ito. Paminsan-minsan ay mag-isip naman ako ng ibang sinusulat bukod sa komiks.

*****
Speaking of election, hanggang ngayon ay wala pa akong napipisil na kandidato. Ang hirap pumili, ‘no? Dalawa lang naman ang pagpipilian mo ngayon, isang may programa, at isang nagpu-programa lang sa kampanya. ‘Yung isa ngang friend ko na taga-Tondo, nagtatanong sa akin kung meron daw akong kakilalang bumibili ng boto, dahil ipagbibili niya daw ang boto niya. Hindi ko masisisi ang siraulong ito, after naman kasi ng election e mukhang hindi rin daw niya mararamdaman ang pagbabago.

Nagiging pessimistic ang mga tao pag pulitika ang pinag-uusapan.

Hihiramin ko na lang itong nabasa ko sa ‘Chicken Soup for the Soul’:

‘Noong bata pa ako, inisip kong baguhin ang mundo, pero hindi ko nagawa.
Boong maging binata ako, inisip kong baguhin ang bansa ko. Pero hindi ko pa rin nagawa.
Noong magkaedad pa ulit ako, inisip kong baguhin ang pamilya ko, pero hindi ko pa rin nagawa.
Ngayong matanda na ako, saka ko lang naisip na baguhin ang aking sarili.’

****
Update sa Komiks Caravan. Ready na sana ang grupo namin dito sa Metro Manila, ang problema ay ang mga centers na pupuntahan namin sa probinsya. Sila ang nag-request na iurong namin at sa June na lang ituloy ang pagpunta namin sa kanila. Kaya iyung pagpunta namin ni Karl Comendador sa Iloilo, magiging June 28 na ang schedule. At sana matuloy na. Marami nang nakukunsumi. Isa na ako.

Nagbanggit si Joelad Santos na sa dami ng sulat at punang natanggap niya dahil sa nakaraang Komiks Congress, niluluto na niya ngayon ang pagkakaroon ng 2nd Komiks Congress. At sana nga ay niluluto na ng maayos. Dahil baka mauwi na naman daw sa kung hindi sunog ay baka hilaw.

****
See you next week, mga readers! Iiwanan ko muna kayo ng digital painting na hindi ko pa natatapos.

E.R. CRUZ

Isa sa mga naging projects ng mga Pilipino sa US ay ang paggawa ng graphic novels/ biographies ng mga sikat na literature at kilalang tao sa mundo ng politics, arts, sports, science, etc. Ang mga ito ay inilabas ng Academic Industries Inc. Ang dalawang pangunahing title ng publication na ito ay ang 'Pocket Classics' at ang 'Pocket Biographies'.

Ang makikita ninyo sa ibaba ay ang gawa ni E.R. Cruz sa 'The Iliad'. Gusto ko ang trabaho niya dito dahil kahit maliit ang sukat ay makikita ang detalye sa kanyang drawing.

Ilalagay ko din dito sa mga susunod na araw ang trabaho nina Nestor Redondo, Fred Carillo, Vic Catan Jr., at iba pa.

INTERVIEW WITH FLORY DERY

Napakarami nating mahuhusay na artists noong araw na hindi na kilala ng mga bagong dibuhista ngayon ng komiks, lalo pa’t impluwensya sila ng mga foreign artists. Sa mundo ng international comics, animation at advertising, maraming nakakalat na mahuhusay na Pilipino. Isa na rito ang batikang dibuhista sa komiks noong araw na si Floro Dery.

Para sa kaalaman ng marami, isa si Floro Dery sa maituturing kong isa sa pioneers ng modern style sa komiks illustrations ng Pilipinas noong 1960s hanggang 1970s.

Nag-aral siya ng isang taon sa fine arts ngunit hindi niya tinapos dahil kumuha siya ng mga kursong mas challenging para sa kanya—Physics, Philosophy at Religion. Sa katunayan, mayroon siyang 4 degrees sa Mathematics kasama na dito ang PhD. Propesor siya ng Math at nakapagsulat na ng dalawang aklat tungkol sa Vector Analysis at Differential Calculus para sa mga estudyante ng engineering.

Sa mga achievements na ito sa academic studies, mahal din niya ang pagdu-drawing. Fulltime siya ngayon na artist sa iba’t ibang animations shows sa US. Ang ilan sa kanyang mga hinawakan ay The Pirates of Dark Water, Wildfire, The Transformers: The Movie (animation), The King and I, The Little Mermaid, The Swan Princess, Spider Man (naging artist din siya nito sa komiks noong araw), at iba pa.

Isang malaking karangalan na makapanayam ko siya. Ito ang aming naging usapan:

Kailan po kayo nagsimulang mag-drawing sa komiks (local at international)?

Nagsimula ako mag-drawing sa local komiks nuong bata pa si Isabel, nuong 1962. Sa international naman ay nuong 1982, dalaga na si Isabel ng panahon iyon.


Sino ang mga influences ninyo noong nagsisimula pa lang kayong mag-drawing sa komiks?

Sa totoo, walang particular na mga super kapre na mga artists na malaki ang influensiya sa akin, maaari kaunti lang. Kung nahawig man ang style ko sa ibang mga artists ay dahil sa brush, pen, o brush saka pen na ginamit ko. Halimbawa, pag gumamit ang baguhan artist nuon ng brush ay sasabihin na kahawig ang style niya sa sikat na artist na ito, pag gumamit naman siya ng pen ay sasabihin na kahawig ang style niya sa sikat na artist na iyon, etc. Kaya payo ko sa mga baguhan mga artists para siguradong original at ibang-iba ang style ng gawa nila ay gamitin ang kanilang mga paa sa pagdo-drawing, hehehehe ….

Anong kaibahan ng pagdu-drawing ninyo dito sa Pilipinas kumpara sa Amerika? Masasabi ba ninyo na mas nadalian kayo sa trabahong pinagagawa ng mga Amerkano dahil marami na rin kayong experiences dito?

Sa isang parte, ugali ko na bigyan pansin ang iba’t-ibang mga gawa ng mga artists, sikat man o hindi, matanda man o bata ang mga ito. Dumadampot ako sa bawa’t isa sa kanila ng kaunti dito at kaunti duon. Kaya masasabing halo-halo na ang style ko na tinawag ko na “pinakbet style.” Ito ang dapat gawin ng mga kabataan artists ngayon para hindi sila mapag-iwanan ng panahon at hindi maging kagaya ng mga matatandang artists natin na ayaw ng mangupya sa iba’t-ibang artists lalo na sa mga bata.

Walang kaibahan, pareho lang. Sa simula ang gawa ko ay “hanap-patay,” mabutingting at mabagal ang style na ginamit ko. Sa huli ay “hanap-buhay” na pabilisan ang ginawa ko. Para mas lalong “super speed” pa ay sharpie pen na ang ginamit ko. Pero sa US ang experiences ko sa Pilipinas ay nakatulong naman lalo na sa pabilisan.

Ano ang hindi ninyo malilimutang projects na ginawa? Ano ang inyong pinakagusto at iyong ayaw na ninyong gawin ulit?

Ang “Wildfire” ang hindi makalimutan na ginawa ko dahil very creative ito, ako ang design supervisor at production designer ng characters at background layouts nito.

Ang pinakagusto ko naman project ay ang “The Pirates of Dark Waters’ dahil mas creative ito kaysa Wildfire. Ako rin ang design supervisor at production designer ng characters at background layouts ng four parts pilot episode nito, pati storyboards nito ay gumawa ako.

Ang ayaw ko ng gawin kahit na ipagsalaksakan sa akin ay ang Transformers, maliban na lang siguro kung umulan ang langit ng mga kapre, hihihihi ….


Mataas ang inyong background sa academics, bihira sa mga artists ang may titulong Doctor of Mathematics and Philosophy gaya ninyo. Kayo ang malinaw na example ng right and left brain combination, paano ninyong napagsama ang art at mathematics sa inyong buhay?

Genetic yata ito na namana ko sa nanay ko na parehong kaliwa-kanan ang ginagamit na sabay. Kaya iyon, sabay rin na nagkarambola ang kaliwa at kanan ng utak ko, hanggang ngayon ay sabay pa rin bumabalandra ang dalawa na walang tigil. Pero minsan magpahinga ang kaliwang utak ko ay itatanong ko sa kanan kung paano sila nagsasama at nagsasabayan, hahahaha ….

Ano ang inyong naging inspiration bakit nagawa ninyo ang Harmageddon? At ano po ba ang ibig sabihin ng Harmageddon?

Medyo may alam ako ng kaunti sa Bibliya, mga mahigit na 25 taon na akong nag-aral nito, hanggan ngayon ay pinag-aaralan ko pa rin ito. Kung kabisado ng sinuman ang tamang turo sa Bibliya ay maiintindihan niya at maiikuwento ang prophecy tungkol sa
“Har-Magedon.” Pero ang inspiration ko sa “Har-Magedon” ay dahil malapit ng mangyari ito.

Ang “Har-Magedon” pala ay salitang Hebrew ng English na “Armageddon.”

Bihira sa mga beterano na habang tumatagal ay lalo pang gumaganda ang drawing. Sa inyong kaso, nakikita ko na lalo pang tumataas ang lebel ng inyong art, kaya ninyong makipagsabayan sa digital world na ito ng mga artists, ano po ang sekreto at ano ang dapat na maging attitude ng isang artist para hindi mapag-iwanan ng panahon?


Wala naman malaking sekreto dito, kailangan lang manabako palagi na kagaya ng kapre gabi-gabi, hahahaha …. Ang ibig kung sabihin ay pag-aralan palagi ang mga styles ng mga matatandang sikat na artists at lalo na ang mga makabagong styles ng mga bagong artists, huwag titigil na pagsikapan pagandahin palagi ang gawa, at kung kailangan magbago ay pagsikapan rin na gawin ito.


Sa isang parte, kung gusto naman ng isang artist na maging kulelat at maiwanan ng panahon ay maging kuntento na lang siya sa style niya at paulit-ulit na lang gawin niya ito, at kung sabayan pa niya palagi ito ng laklak araw-at gabi ay siguradong laos ang labas niya at tigbak pa.


Ano ang experiences ninyo habang ginagawa ninyo ang design para sa Transformers The Movie?

Sa totoo, dahil sa mga inggit ng iba, karamihan ng mga experiences ko habang ginagawa ko ang designs dito ay masama. Gumawa sila ng katarantaduhan sa akin para
patalsikin ako. Pinagtrabaho na lang ako ng studio sa bahay para maiwasan ang gulo. At ng akala ng studio na hindi na ako kailangan ay sinipa ako, mabuti kamo hindi sipang kapre ang inabot ko, hehehehe ….

May posibilidad ba na makapag-drawing ulit kayo sa komiks?

Meron sigurong posibilidad na mag-drawing uli ako sa komiks sa darating na mga araw. Problema lang kasi nasa stage na ako ngayon na pinag-aaralan ko kung paano waratin ang drawing at ang maiiwan na lang ay ang “essence” nito …. Ang tawag ko sa speed ng “warat style” na ito ay “lightning speed kuno.” Puwera biro, ginagawa ko ito ngayon sa bago kung storya na “The Legend of the Flaming Blade,” rough line drawing ito na kinulayan ko ng digital. At sa biglang tingin sa gawa kung ito ay talagang masasabing gawang “paspasan” na parang mga kahig ng lasing na
manok.


Payo ninyo sa mga batang artists na ngayon ay nagbabalak na pumasok sa komiks, animation, concept arts, at iba pa?

Sa papasok sa komiks, practice araw at gabi. Pagsikapan na pag-aralan ang pag-drawing ng lahat ng mga bagay tungkol sa babae dahil karamihan sa mga artists ngayon pag nag-drawing ng babae ay parang mga bakla kung tingnan. Pag-aralan palagi ang estilo ng mga matatandang sikat na artists at ang mga estilo rin ng mga batang artists. Pag-aralan rin ang komiks acting at dynamic tension saka exaggeration ng action. At iwasan na maging “clone” ng ibang artist dahil ang labas niya ay segundamanong artist.

Iyong papasok naman sa animation, pag-aralan ang concept & development designs, 3D animation, digital coloring, 2D & 3D character designs, 2D & 3D background layout designs, digital storyboarding at saka directing. Sa storyboarding ay pag-aralan ang cinematography. Kung isa lang ang alam ng artist dito sa animation ay mawawalan kaagad siya ng trabaho.

Iyong artist na papasok naman sa concept & development designs ay dapat “very creative” siya. Kung hindi niya kaya ito ay magtinda na lang siya ng taho. Kailangan
talaga ang creativity ng artist dito para mayanig ang sinuman na makakita sa kanyang designs at sabay makabulalas ng … ng …… ang pangiiiiit!!!!!!!

At iyon naman artist na gustong pumasok sa isang pasukan na alam niya na hindi siya nararapat pumasok duon dahil wala pa siyang karanasan pumasok sa ganitong klaseng pinapasukan ay mag ipis-ipis muna siya. Pero kung magpumilit siyang pumasok sa pasukan ito ay malalaman niya na sa loob pala nito ay mas marami pang mga mapapasukan. Sa taranta ay papasukin niya ang lahat ng mga pasukan ito. At malalaman na lang niya sa huling kanyang papasukan na ito pala ay labasan, hihihihi …, nakakaluko, ano?


Para sa karagdagang impormasyon tungkol kay Floro Dery, maari ninyo siyang bisitahin sa website na ito: The Art Of Flory Dery.

******

Sa mga bago pa lang nakabisita sa blog na ito, ilang artists na rin ang na-interview ko dito tulad nina Dell Barras at Norman Isaac, at susundan pa ito ng marami pa hindi lang sa mga artists kundi mga writers din ng komiks.

BAKIT TAYO NAGSUSULAT?

Ang kauna-unahan kong isinulat na nakatanggap ako ng sangkaterbang sagot ay ang ‘Peace Be With You’ na isinulat ko sa Liwayway noong 1995. Short story ito sa kanilang ‘Bagong Manunulat section’, kuwento tungkol sa isang tao na naghahanap ng kapayapaan. May patama ito sa mga aktibista kaya kaya alam kong uulanin ako ng puna dito.

Pagkatapos kung makatanggap ng mga sulat, doon ko nalaman na isa pala akong public figure. To be exact, ‘yung mga gawa ko, damay na rin ang pangalan ko. Kumbaga sa artista, huhusgahan ka ng mga tao dahil nakikita ka nila sa screen at sa print. Sa isang writer naman, nakikita ka nila dahil sa sinusulat mo.

Binuksan ko ang sarili ko sa buong mundo. Hindi ko alam kung hanggang saan nakakarating ang sinulat ko, at hindi ko rin alam kung sinong mga tao ang nagbabasa nito. Pinili ko ang ganitong buhay dahil ito ang gusto kong gawin. Kasi kung hindi ko ito ginusto, dapat ay nagsulat na lang ako ng diary at saka ko kinandado.

Noong early years ko ng pagdu-drawing sa komiks, ang natatanggap ko lang na puna ay galing sa mga editors at mga senior illustrators. Pero nu’ng magsulat ako, lahat ng klase ng tao may mga opinyon, pati mga kamag-anak ko ay may mga puna sa pinagsusulat ko. Doon ko nalaman na may buhay pala ang sulat. Pagkatapos mo itong isapubliko, tutubo ito na parang ugat. Makakarinig ka na ng kung anu-ano.

Dahil sa tagal ko na ring nagsusulat, tinanggal nito ang pagiging sensitibo ko. Of course, sensitive din ako minsan kapag talagang wala na sa ‘hulog’ ang pumupuna sa akin. Pero sa kabuuan, aware na ako sa mga ganitong scenario.

Napansin ko sa sarili ko, kapag nagsulat ako ay wala akong sinasanto. Kahit sinong pontio pilato e tinitira ko—kaibigan, katrabaho, idolo ng masa, at iba pa. Pero bago ko isapubliko ang isinusulat ko, pinag-aaralan ko muna. May masasaktan kaya? May magagalit kaya sa akin? At kapag nalaman ko na ang mga consequences, saka ako mag-I-edit. Tatanggalin ko ang hindi dapat at dadagdagan ko naman ng mga dapat. At kapag naaprub na sa sarili ko, saka ko ilalabas sa publiko.

Ito ang sistema ko bilang writer. At gusto kong iparating sa mga batang manunulat na kung gagawin ninyong career ang pagsusulat, pag-aralan niyo na ang ganitong uri ng scenario. Hindi kayo magsu-survive sa media na ito kung sasarilinin lang ninyo ang lahat. Kung gusto ninyo ng isang pribadong buhay, pumasok na lang kayo sa opisina o kaya ay magtinda na lang kayo ng mais.

Masaya din ang magsulat, minsan din malungkot, masarap at masakit. Lahat ng klase ng emotions nandito. Kaya kahit mas fulltime ako ngayon sa pagdu-drawing, hindi ko pa rin iniiwan ang pagsusulat. Mas personal kasi ito para sa akin. Nandito ang expressions ng kaluluwa ko, na hindi ko pa naa-achieve sa pagdu-drawing hanggang sa ngayon. Kung papipiliin ako between writing and drawing, hindi ko alam kung ano ang mas gusto ko. Natatandaan ko noong bata pa ako, nagdu-drawing na ako pero laging may kasamang kuwento ang dinu-drawing ko. Kaya siguro walang ibang pinakamagandang medium na para sa akin kundi ang komiks dahil ito ang bagay sa sarili ko.

Kung ang iba, nakikita ang komiks na isang industry, o isang career, o isang personality-upliftment, nakikita ko naman ito bilang mundo ko. Corny rin ako minsan, pero ang makakapagpatunay na talagang ipinanganak ako para sa komiks ay ang aking mga mahal sa buhay. Bata pa lang (bago pa mag-kinder) ay kinakitaan na nila ako ng pagiging ‘adik’ sa medium na ito. Nandito ang focus ko. Weird, ano?

Focus ang malaking dahilan kung bakit nagtatagumpay ang isang tao. Maraming naiinggit sa akin ngayon sa totoo lang. Ang kulang kasi sa kanila ay focus. Kung anu-ano kasi ang gumugulo sa isip nila—envy, frustrations, insecurities, fear of rejection.

Hindi na ako struggling ngayon sa career tulad ng dati. Ako na lang ang tumatanggi sa ibang projects dahil talagang hindi na kaya ng oras ko. Nagbunga rin ang mahabang taon ng paghihirap ko. At mabuti na lang, kahit nagkagutom-gutom na ako noon ay naka-focus pa rin ako.

Three to five years from now, hindi ko alam kung hanggang saan pa ako makakarating. puwedeng nasa Marvel or DC na ako, o baka nasa Amerika na mismo ako, o kaya ay isang publisher ng komiks, o kaya ay isang mabuting ama ng aking mga anak. Isa lang ang sigurado ko, dahil sa pagiging writer ko, napaka-creative ko sa buhay. Creativity na optimistic.

Kamakailan, may sinulat ako na talagang kumikita ako araw-araw.

‘ICE FOR SALE.’

DRAWINGS OF RIZAL

Nakita ko sa isang second hand book shop ang librong Jose Rizal: Filipino Doctor and Patriot. Sinulat ito ng isang Spanish pediatrician at historian na si Jose Baron Fernandez. Karamihan ng librong isinulat niya ay tungkol sa buhay ng mga doktor. Nagkainteres siyang isulat ang libro ni Jose Rizal dahil doktor ang ating pambansang bayani.

Binuklat ko ang laman ng libro, kasama doon ang mga rare photos at drawings ni Rizal na ngayon ko pa lang nakita. Natuwa ako kasi ang nakikita ko pa lang na drawing niya ay ang gawa niya sa 'Ang Pagong at Ang Matsing'. May nakadikit na sticker sa likod ng libro, eight hundred pesos. Sabi ko, ang mahal naman nito. Pero gusto ko talaga siyang bilhin, kung ibibigay sa akin ito ng P300, kukunin ko na.

Binola-bola ko ang nagtitinda. Sabi ko, P800 ba talaga 'to? Baka P80 lang 'to? Sabay tawa. Inikot-ikot niya sa kamay ang libro, sabay sabi, 'Sige, P75 na lang.' Kung susuwertihin ka nga naman.

Ngayon, walang duda, ang kaalaman talaga ni Rizal ay from A-Z, from art to zoology.

FRIENDS, FILIPINOS, COUNTRYMEN…LEND ME YOUR EARS!

Hindi mo rin maintindihan ang tao minsan, dinadaan mo sa maayos na paliwanagan, bigla ka na lang titirahin ng personal. E kung hindi ba naman saksakan ng bobo’t kalahati itong mga ito e (hahahah o e di nakatikim din kayo ng personal na atake), may isyu na pinag-uusapan pero kung saan-saan dinadala ang topic.

Sabi sa akin ng ka-chatmate ko, kumbaga sa showbiz e para daw akong si DJ Mo. Sabi ko sa kanya, mukhang tama ka diyan, kasi ilang beses na rin akong nakatanggap sa email ng ‘Na Mo!’

Pero seryoso, akala kasi ng marami, napakasama kong tao sa personal, kung umatake daw ako e parang lumalabas na ang ugat sa leeg ko. Pero sa totoo lang, natatawa-tawa lang ako sa reaksyon ng mga tao sa mga isinusulat ko dito. Sabi nga minsan ng gf ko nang makita niya akong tumatawa ng malakas habang binabasa ko ang mga comments sa blog na ito, ‘Para kang baliw diyan!’

Yung iba kasi, kina-career ng husto ang mga masasakit na sinasabi ko dito. Talagang hindi pa sila makatulog. Hello? Blog ito. Personal journal ko. Kung may natutunan kayo, e di salamat. Pero kung wala, okay lang. Pasalamat nga kayo nagsusulat pa ko dito, binabasa ninyo ng libre, binabayaran ang sulat ko (yabang hahahaha!). Kung wala itong blog na ito, magbobolahan na lang kayo ng kung anek-anek tungkol sa komiks. Kaya nga sabi ko, dapat may kontrabida. Ako yun!

Pagpasensyahan niyo na ako minsan, mainit kasi ang panahon. Kaya nag-iinit din ako. Saka iba kasi ang oryentasyon ko. Iba ang naging way of life ko kesa sa inyo. Lumaki ako sa mga street philosophers at nakipag-debate ng kung anu-ano sa kung sinu-sino. Paborito kong hangout ang Luneta kung linggo ng gabi, nakikipag-debate ako du’n sa kung sinu-sinong matino at mga baliw. Pero lahat ito ay puro ‘words’ lang. Kaya, please, matulog naman kayo, wag niyong kakaririn ang mga panenermon ko dito.

Kung gusto niyo, gumawa rin kayo ng blog niyo, magsagutan tayo. Pero dapat nasa tema, at hindi personal. At sana, huwag kayong maging super sensitibo, world wide web ito. Open for public, kaya expect the unexpected!

Adventurer akong tao. Kahit bobo e seeker of knowledge pa rin ako. At dalawa lang ang natutunan ko sa pagbabasa—either paniwalaan kita, or hindi kita paniwalaan. Yun lang naman ang totoo. Puwede kitang kontrahin sa isip, or isulat ko din ang pangontra ko sa ‘yo.

Ngayon, kung ayaw mo akong magsulat dito, sulatan mo ang may-ari ng blogspot, ipa-ban mo ako (para lumipat ako sa word press bwahahaha!).

*****
Marami na rin palang reactions ang nangyayari dahil sa pinagsusulat ko dito.

Isa na ito: http://huckbeine.deviantart.com/journal/12785023/#journal

At ito pa: http://lagunapavon.deviantart.com/journal/12787928/#comments

Alam niyo mga kapatid, tama lang naman itong mga pinagsusulat natin. Sumisigla ang mga taga-komiks kapag may ganito. Pero sabi ko nga, words lang ang lahat ng ito. Saludo pa rin ako sa inyo.

Saka hindi kayo yung tinitira ko sa taas ng article na ito, isa rin itong 'friendster' na matagal nang umaatake sa akin kahit doon pa sa luma kong blog. Wini-welcome ko lang ulit hehehe!