DAYO: Official Teaser Trailer

USAPANG INDIE

bading na frend: kilala mo ba si ***, yung indie film director

ako: nababasa ko sa dyaryo mga gawa niya

bading na frend: ang daming kontrobersya sa kanya. Exploited daw ang mga kabaklaan sa mga films niya

ako: nababasa ko nga sa mga yahoo groups e

bading na frend: itong bago niya, meron daw masturbeyt scene. yun daw ang highlight ng movie

ako: so tuwa ka naman?

bading na frend: ay keber! Nadala na ako sa pelikula natin. Sayang ang 150. hada na lang ng aktwal sa recto

ako: o nga, bakit ba sunod-sunod yata ang mga indie films na puro kabadingan. di na ako maka-relate. Huling pinanood kong tagalog, urduja, cartoons pa.

bading na frend: ewan ko ba ang mga konsepto ng mga filmmakers ngayon, puro kabadingan. baka bumebenta?

Ako: dito? Gudlak! Ang alam ko lagi lang silang entry sa mga filmfest abroad.

bading na frend: korak! Di ko nga alam kung may nananalo

ako: yung maximo

bading na frend: yun lang yata. The rest, rest in peace na.

Ako: e bakit dami pa ring gumagawa ng mga bading films?

bading na frend: malay! Meron pa nga isa, natanggap ko sa email ko. Kuwento naman daw ito ng mga natalong bading sa miss gay.

Ayoko naman maging hipokrito, nagiging laman din ako ng Quiapo para bumili ng pirated dvd. Mas sinusuportahan ko pa ang mga pirata sa kanilang illegal business, ang gaganda kasi ng titles ng mga produkto nila—Akira Kurusawa, Alfred Hitchcock, Abbas Kiarostami, at sangkatutak na rare at hard-to-find films na hindi mo rin naman mabibili sa mga legal na video shops sa mall.

Gusto ko mang suportahan ang local movies, lalo na ang indie films, e hindi ko talaga mapilit ang sarili ko na manood. Parang mas enjoy pa ako manood ng Eat Bulaga at Tonight with Jojo A. (o ‘ayan Stan, pinapanood kita ha). Sori, mga kaibigang directors. Ganti na lang kayo, huwag din kayo magbasa ng komiks hahaha. Joke!

Seriously speaking, mas proud pa ako sa indie komiks scene. At least medyo nag-iiba-iba na ng genre, kahit alam natin na hilaw pa talaga ang karamihan. Pero nandoon ang pagsusumikap na maging iba sa karamihan.

Kung mapupunta kayo sa komiks convention, makikita ninyo ang iba’t ibang tema ng komiks na gawa ng mga batang creators. Mahirap nga lang mahagilap ang mga titles na ito kapag ordinaryong panahon. At ang madalas lang nating makita ay puro anime-manga inspired na nasa bookstore.

Kaya ang payo ko sa mga indie creators, sana pagsikapan pa talaga nating na maging iba ang ating obra. Okay lang ang inspirasyon galing sa ibang komiks, pero huwag naman na parang Xerox na. Masarap maging independent sa totoo lang, wala kang boundary, walang wall. Gawin mo kahit ano ang gusto mo. Kung gusto mong maging mainstream, pag-aralan mo ang galaw ng mainstream, pero kung gusto mo ng self-expression, at sa Komikon ka lang naman lalabas, itodo mo na! Sirain mo ang rules ng mainstream, who knows, baka bukas makalawa, bigla kang kunin ng mainstream publisher.

Pero dahil bata pa nga ang indie komiks dito sa atin, may isang malaking problema akong nakikita. Ang technical content ng material. Ang mga indies kasi ay sariling pagsisikap, walang editors, walang pumupuna sa trabaho before pa I-release. Kaya ang nangyayari, may mga kuwentong sangkatutak ang loopholes. Kaya pa nating mapatawad ang spelling at grammar, pero ang mismong presentation, lalo na ang daloy ng kuwento, iyon ang madalas na sablay.

Sa nakikita ko, mas maganda maging independent kung kabisado mo na ang medium. At komportable ka na sa craft mo. Kumbaga ay dumaan ka sa training ng sangkatutak na puna ng editors, publishers at kasamahan sa industriya, bago ka nakapag-decide na magsolo.

Natanggap ko galing sa email, pinost ko sa Friendster: In a miss gay pageant: HOST: how can we uplift our economy today even though we are under economic crisis? BAKLA: (namutla) mga bakla! Akala ko ba miss gay ito? Quizbee pala!

Ako: hahahaha!

CHOPSTICKS 2: Kung-Fu Mahjong! by Stanley Chi

Ni Hao, Chopsticks fans!

This 2008, experience another Hopia-filled Tsinoy slice of life!
Fresh from the streets of Binondo Chinatown!

CHOPSTICKS 2: Kung-Fu Mahjong!

Now available at all leading bookstores nationwide,
its a compilation of my sunday strips from the pages
of Manila Bulletin.

IN FULL COLOR

Published by PSICOM
Only 100 Pesos!

BOOK LAUNCH will be at the Book Fair
SMX Convention Center
Sept 12 to 16, 2008
PSICOM Booth
4 to 6PM

ISANG GABI NG KATOTOHANAN

Isang kaibigan ang nag-imbita sa akin noong Biyernes ng gabi: “May event sa Baywalk. Punta ka.”

“Anong meron?”

“Truth Festival.”

Hindi ko na inalam pa kung ano itong Truth Festival na ito. Sa poster pa lang, alam ko na political event na naman ito. Ano pa nga ba ang bago sa Pilipinas kapag nalalaman mo na tumitindi na naman ang gera sa Mindanao, nagbababa na ang presyo ng pandaigdigang gasolina pero mataas pa rin dito sa atin, at kung anu-ano pang kinakaharap na isyu at problema ng bansa.

Wala akong balak pumunta dahil nahihilig ako ngayon sa dvd marathon sa bahay. Inaabot ako ng alas singko ng madaling araw sa kanonood lang ng iba’t ibang pelikula.

Alas onse ng gabi, hindi ako mapakali. Gusto kong lumabas. Namalayan ko na lang, nasa byahe na ako papuntang P. Faura. Tinext ko ‘yung kaibigang nag-imbita sa ‘kin. Kaso ang sagot: “Nakauwi na ‘ko, kanina pa akong hapon diyan.”

Okey lang. May mga banda naman. Malilibang naman ako kahit walang kasama.

Pagdating ko sa lugar, nakita kong nagkakantahan ang ilang kilalang tao na nasa stage. Natanaw ko sa gawing unahan si Jun Lozada (‘ZTE scandal superstar’) at ilan pang personalidad mula sa pulitika at pelikula. Nagkakantahan sila ng theme song ng event, di ko alam kung ano ang title, basta tungkol sa ‘Katotohanan’.

Natanaw ko ang ilang kaibigan na taga-Ukay Bookay Bookstore. Nakipag-usap ako ng kaunti. Sabay lakad na naman. Nakita ko rin si Ajreash, dating kaibigan na tindero rin ng mga libro sa bangketa. May dala siyang dalawang malaking bag, puno ng libro. Naglatag siya malapit sa stage. Tinulungan ko na hanggang sa maka-setup ng ititinda niya. Marami siyang dalang magagandang libro at iba pang for sale items, pero ang nabili ko ay ang video documentary ni Joe Strummer (bokalista ng bandang The Clash).

Tumambay na lang ako sa puwesto ni Ajreash habang nanonood ng mga Musikero—The Wudz, Noel Cabangon, Bayang Barrios, etc. Ilang saglit pa at nilapitan kami ng kaibigan niya na nagtitinda rin ng libro at organizer ng mga banda, si Jonathan. Kuwentuhan ng kaunti tungkol sa punk scene noong araw.

Ala una ng madaling araw, nawindang na kami. Puro punk band na ang tumutugtog. Nagbiro pa ako: “O bakit puro anarkista na ang mga nandito? Nasaan na ang mga komunista?”

Natawa si Jonathan. “Ang weird, ano? Paano mo nga naman iri-reconcile ang anarchy sa communism? Magkaiba ng prinsipyo.”

Biglang tumugtog ang old school punk band na Urban Bandit. Sabog yata ‘yung bokalista, panay ang pangungulit sa mic: “Fuck you! Nagpunta kami dito hindi para sa mga tao! Nagpunta kami dito para sa bayan!”

Natawa na naman si Jonathan. “Tingnan mo ‘yang siraulong ‘yan, e sino ba ‘yung bayan, e di mga tao!”

Sa paligid, nagkalat ang mga kabataang naka-‘emo look’, may mga magsyotang naglalaplapan sa gilid-gilid, mga basurerong nangangalkal sa trash cans, mga pokpok na pakalat-kalat, mga foreigners na pilit iniintindi ang event kahit hindi nila maintindihan.

Alas dos ng madaling araw, may isang Fil-Chinese lady na iniisa-isang tinitingnan ang mga libro ni Ajreash. Binili niya ang ‘Mythology’ ni Edith Hamilton. Mamaya-maya ay nakikipagkuwentuhan na ito sa amin. Hanggang sa nakilala namin, si Mao. Graduate ng La Salle, at kasalukuyang businesswoman.

“Anong pumasok sa isip mo at napunta ka dito?” medyo biro kong tanong. Sa tipo kasi ni Mao, parang hindi mapupunta sa ganoong event.

“Wala lang, napadaan lang ako. Tapos naisip ko lang manood.” Ipinarada lang niya ang kotse sa di-kalayuan at naglakad-lakad lang hanggang sa makita nga ang puwesto namin.

Alas tres ng madaling araw, wala na kaming pakialam sa mga tumutugtog sa stage. Nagkukuwentuhan na kaming apat tungkol sa buhay-buhay, ako, si Ajreash, si Jonathan, at si Mao.

Apat na tao na hindi magkakakilala (si Ajreash kilala ko lang sa pangalan pero hindi ko rin naman alam kung sino talaga siya), nagkataon lang na nandoon kami sa isang event tungkol sa ‘truth’.

Naikuwento ni Ajreash ang buhay ng painter na si Mark Rothko. Kung saan binabayaran ito ng $2.5 million para gumawa ng painting sa isang malaking building, na sa huling sandali ay bigla nitong tinanggihan ang kliyente dahil sa prinsipyo.

Doon na napunta ang usapan namin. Alam ni Ajreash na illustrator ako so tinanong niya ako kung gagawin ko rin iyon. Sabi ko, hindi ko tatanggihan ang $2.5 million. Sabi ko pa,”Kaming mga illustrators ay mga commercial artist, sabihin mo ang gusto mo at gagawin namin.”

Medyo iba naman ang stand ni Jonathan. “Ako siguro mag-iisip,” halata na medyo high-art ang prinsipyo nito.

“Ano ba ang mga pinipinta mo?” tanong ni Mao.

“Medyo abstract ako e.”

Maya-maya, napunta naman ang usapan tungkol sa kayamanan. Sabi ni Ajreash kay Mao, “Karamihan ng mga taga-La Salle parang nakakahon sa akin. Parang may boundary ang gusto nilang pag-aralan. Kagaya ng ganito, hindi sila masyadong nag-I-explore sa totoong mukha ng Pilipinas, ang kahirapan.”

“Hindi kaya ang tingin naman nila sa mga mahihirap ay nakakahon din?” tanong ko naman.

Biglang nagbiro si Mao, humarap siya kay Ajreash, “Actually kung nasa loob ka ng La Salle, weird ang tingin nila sa iyo. Sa mga friends ko kasi, hindi kami nagdi-discuss ng ganito.”

Maya-maya pa ulit, napunta naman ang usapan tungkol sa happiness. Nagpaliwanag si Jonathan, “Dalawa na ang anak ko. Hindi naman kami mayaman, pero masaya kaming mag-asawa. Saka pinapalaki ko ng maayos ang mga anak ko. Kapag naging bakla ‘yung isa kong anak, malamang na ituro ko kaagad ang gay rights.”

“Contenment naman talaga ang tunay na happiness,” singit ko naman. “Kahit ano ang estado mo sa buhay, kahit nasaan ka, kapag hindi ka naghahangad ng sobra sa pangangailangan mo, at masaya ka, iyon ang magandang buhay.”

Sumingit ulit si Jonathan. “Itong si Ajreash, ang galing-galing magsulat, ilalampaso nito si Jessica Zafra, pero mas gusto pang magtinda ng libro sa bangketa.”

“Andu’n ang happiness e,” sabay tawa ni Ajreash.

Bumili ako ng mineral water dahil uhaw na uhaw na ako sa kuwentuhan, nakadalawang lagok pa lang ako, nilapitan agad ako ng dalawang batang pulubi, “Kuya, akin na lang ‘yang tubig mo.” Kahit medyo uhaw pa ay ibinigay ko na lang sa kanila.

Alas kuwatro ng madaling araw, nagpaalam na si Mao. Nagpaalam na rin ako ilang minuto pa.

Hindi ko alam kung magkikita pa ulit kaming apat. Si Ajreash, malamang, dahil pag may mga event tulad ng ganoon ay nakikita ko na lang siya na nagtitinda ng libro, pero sina Jonathan, at lalo na si Mao, ay baka hindi na maulit ang malalim, makabuluhan, masaya, ngunit maikling kuwentuhan namin.

Sa Truth Festival, isang bagay ang nagbalik sa alaala ko, ‘yung nabasa ko sa librong Chicken Soup for the Soul. Nakokornihan ako sa librong ito, sa totoo lang, pero hindi ko makalimutan ang mga linyang ito:

Noong bata pa ako, pinilit kong baguhin ang mundo

Ngunit hindi ko nagawa

Noong lumaki na ako, pinilit kong baguhin ang bansa ko

Ngunit hindi ko rin nagawa

Noong lumaki pa ako, naisip kong baguhin ang pamilya ko

Ngunit hindi ko pa rin nagawa

Ngayong matanda na ako

Saka ko lang naisip na baguhin ang aking sarili

ANG NILALANG SA BANYO

Tuwing papasok ako sa banyo sa loob ng bahay namin ay natatawag ang atensyon ko ng pattern sa tiles. Ilang beses ko rin itong pinagmamasdan hanggang sa nakabuo na ako ng imahe sa utak. Naisip ko lang na i-share sa inyo at baka may mapulot kayo kahit kaunting ka-weirduhan sa akin.

Narito ang tiles:

Ito ang pattern na nakita ko:

Sinubukan ko siyang i-speedpaint sa Photoshop. At ito ang kinalabasan.

Bukod sa komiks ay enjoy ako sa pagiging concept artist. Mas makakapaglaro ka kasi sa utak ng mga kakatwang bagay. Ganito ang ginagawa ko kapag hindi ako kuntento sa mga references (magasin, libro, etc.), tumitingin na lang ako sa paligid-ligid at baka may maispatan akong interesting na subject.

Hindi ko alam kung saan ko gagamitin ang character na ito galing sa tiles ng banyo, basta naka-reserba lang siya kung sakali mang kailanganin ko balang araw.

Cover for THE OVERGROUND #1

SUPERHERO COMPLEX

“The revolution will be made democratically or not at all. America is beyond the ministrations of Superman. It’s fate, for good or ill, rests with common men.”

Benjamin R. Barber

Superman and Common Men: Freedom, Anarchy, and the Revolution

Sa lahat ng komiks industry sa buong mundo, ang US comics lang yata ang may pinakamaraming superhero stories. Sangkatutak ang mga superpowers ng mga nilalang na galing sa Earth, sa ibang planeta, sa ibang dimension, at kung saan-saan pa.

Naisip ko, hindi kaya repleksyon ito ng kanilang kultura. Masalimuot ang kasaysayan ng United States of America, ilang presidente na ang na-assassinate sa kanila, nangunguna sila sa pagsigaw ng ‘freedom’, ‘democracy’, at ‘end racism’. Sa mata ng marami, ang America ay isang role model, champion ng truth and justice. Sa mata naman ng iba, imperyalistang mahilig makialam sa problema ng mga bansa sa mundo.

Sa madaling salita, ang America ang pinakaingay na nasyon sa planetang ito. Sa ginaganap na Beijing Olympics ngayon, nakatutok din sa kanila ang lahat. Sa darating nilang eleksyon, tinututukan pa rin sila ng halos lahat ng media saanmang panig ng daigdig. Obama man o McCain ang lumabas ay tiyak na malaking isyu pa rin.

Dito sa Pilipinas, ang laki ng papel na ginagampanan ng America, mula pa noong panahon ng Kastila, panahon ng Hapon, at hanggang sa kasalukuyang panahon. At kung tutuusin, sa mata ng karamihan nating pulitiko, ang bansang America ang kanilang sinasamba at itinuturing na kakampi at hindi dapat banggain.

Sa isang article na lumabas sa magasing Philosophy Now na pinamagatang ‘Operation Rebirth: Captain America and the Ethics of Enhancement’ na isinulat ni Major Todd A. Burkhardt, mababasa ang ganito:

By the summer of 1940, it was. In March 1939 the Nazis took control of Czechoslovakia and signed the Pact of Steel with Italy. By October that year, they had invaded Poland and signed the German-Russian Pact of Non-Aggression. By the end of May 1940, they occupied Denmark, Norway, Belgium, Luxembourg and Netherlands. By June 1940. Italy entered the fray on the Axis side and declare war on Britain and France. France capitulated at the end of June. This was strategically important as France was one of only three non-Axis countries with any significant advanced military and the industrial capability for massive war production (England and the US being the other two). Furthermore, that summer, German U-boats wreaked havoc on British merchant ships in the Atlantic: “The rate of German sinkings of merchant ships was more than three times the capacity of British shipyards to replace them, and more than twice the rate of combined British and American shipyard output at that time.” By late summer the Soviets had invaded Lithuania, Latvia and Estonia; and the Germans had launched massive bombing raids against airfields, factories and the civilian population in Britain. These events led to the US passing military conscription bill; Germany, Italy, and Japan signing the Tripartite Pact; and Hungary and Romania joining the Axis powers by the fall of 1940.

France had capitulated; Britain had its back to the wall struggling to survive; Russia had signed a non-aggression treaty with Germany; the Nazi war machine had systematically consumed countries without any culmination in sight. It seems that without question this serious threat was close, in the sense that the United States was the only country that might be able to slow the Blitzkrieg down, and therefore had a duty, in Kantian terms, to try to do so.

In 1940 the odds seemed overwhelming to the US. Men materials needed to be resourced to create an effective fighting machine. This would take time. The longer it took, the stronger the Third Reich would become. Something had to be done quickly.

This something was the engineering enhancement designed by Prof. Reinstein, the creator of the super soldier formula. Once administered, this transformed fragile young Steve Rogers into the finest warrior the world had ever seen: Captain America.

Hindi nakapagtatakang naging repleksyon nga ang komiks ng mga kuwentong gustong ipanalo ng bansang America sa mga kalabang tingin nila ay bumababoy sa kaayusan ng daigdig. Ang American comics ay salamin ng isang lahi na ang tingin sa sarili ay ‘tagapagligtas’ at ‘tagapagtanggol ng mga naaapi’.

Subalit ang pagiging superhero ay kakambal din ng ‘machismo’. Ipinakikita na kaya nitong kumontrol at magmanipula ng mga mahihina. Lalo na sa mga hindi aayon sa gusto nito.

Sa isang superpower na bansa tulad ng America, ang pagiging superhero ay malapit-lapit na sa reyalidad. Sa isang bansang mahirap tulad ng Pilipinas, ang pagiging superhero ay isa lamang pantasya.

At hindi rin nakapagtatakang ang mga Pilipino ay mahilig sa drama.

FREE COMICS ONLINE FROM VISIONARY STUDIOS

Puwede na ninyong basahin ng libre ang ilang comics ng Visionary Comics, kasama dito ang preview at first book ng Headlocked na pinagtambalan namin ni Michael Kingston.

http://www.wowio.com/users/searchresults.asp?nPublisherId=171

Medyo rush nga lang ang trabaho ko dito, dahil ito 'yung time na pumapasok pa ako sa Makati para gawin ang 'Dayo'. Sa second book ay medyo sinipag-sipag na ako ng kaunti hehehe. Huwag ninyong palalagpasin ang Digital Visions book 1 & 2 dahil kakaiba ang gawa ng mga Visionary creators dito.

RENE CLEMENTE R.I.P.

Iniwan na naman tayo ng isang beterano sa larangan ng pagdidibuho sa komiks. Inatake sa puso ang illustrator na si Rene Clemente at kasalukuyang nakaburol ngayon.

Si Mang Rene ang nakita kong pinakatahimik at napaka-humble na tao sa komiks. Bihira siyang makasama sa mga pagtitipon sa komiks nitong mga nakaraang panahon dahil nakikita ko na hirap na siyang maglakad at kumilos, kaya wala akong malinaw na litrato.

Ang larawan ay kuha ni KC Cordero.

SAMPLE SCRIPT

Maingat akong magtago ng mga published works ko, pero mayroon pa ring mga nakakalampas at hindi ko na nasusubaybayan. Gaya nitong isang istorya ko na lumabas sa Liwayway Magasin noon pang February 2007, na kung hindi ko pa nakita sa blog ni Arman Francisco ay hindi ko alam na lumabas.

Hindi ko na masyadong maalala ang kuwento nito kaya nangalkal ako sa mga lumang scripts ko bago pa man ipadala sa akin ni Arman ang ilan pang pages. Naisip ko na ilagay na lang dito para magka-idea kayo kung paano ako magsulat ng script at kung paano ito na-execute ng artist na si Rod Lofamia.

Sangkatutak ang teksto nito dahil pinilit kong pagkasyahin sa tatlong pages ang isang mahaba-habang kuwento.

Salamat, Arman. Mabuhay ka!

NAKATULALA NA NAMAN SI MANDO

PAGE 1

1. caption : makailang ulit inisip ni mando kung bakit siya natanggal sa trabaho. Wala naman siyang nagawang masama. Ang pagkakaalam
niya, nagbawas ng mga tao ang kumpanya. Isa sa siya sa minalas na mapasama.

Ipakita si mando na nasa harap ng kanilang bahay,nakaupo sa isang upuang kahoy, nakatingin sa malayo habang nagsisigarilyo, malungkot ang mukha.

2. caption : siguro mahina ang kanyang performance, kaya nakapag-
desisyon ang management na isama siya sa listahan ng mga aalisin.

Lina : huwag ka nang malungkot, may natira pa naman tayong ipon.
Bukas e malalaman ko na kung pasado ako du’n sa inaplayan kong trabaho sa Singapore.

Lumapit sa kanya ang asawang si lina, pinaglubag ang kanyang loob.

3. caption : mag-a-abroad si lina. Para naman ito sa kanilang pamilya. Para sa mga batang malapit nang mag-aral. Ang tanong, kaya niya kaya ang pag-iisa?

Biglang susulpot sa kanilang harapan ang dalawang bata na naghahabulan, naglalaro.

PAGE 2

1. caption : napakaraming alalahanin.

Lina : ano na naman bang iniisip mo at nakatulala ka diyan?

Gabi na, magkatabi sa higaan ang dalawa. Nakatihaya si mando, nakatulala pa rin. Nag-aalala na si lina.

2. mando : kayanin kaya natin ang ganitong set-up?

Lina : ang alin?

Tiningnan ni mando ang asawa.

3.mando : ikaw ang babae, pero ikaw ang wala sa bahay. Dapat ikaw ang
naiiwan sa mga bata.

Lina : anong magagawa natin e wala ka namang trabaho? Ako ang mas
may oportunidad na makapagtrabaho sa ibang bansa. Palalampasin na lang ba natin ‘yun?

Same scene, change angle.

4. caption : tama si lina. Hindi na mahalaga kung sino ang maiiwan sa bahay,
kung sino ang nag-aalaga sa mga bata, ang mahalaga ay kung paano sila nabubuhay.

Kumpare : bakit hindi mo subukang maghanap ulit ng trabaho? Malay mo,
pag nakakuha ka, baka magdalawang-isip ang misis mo.

Mando : hindi ko na mapipigil ‘yun, pare. Pag ginusto nu’n, talagang
gagawin. Saka maghanap man ako ulit ng mapapasukan, gaano lang din naman ang suweldo ko dito.

Kausap ni mando ang isang kumpare, kumakain sila sa isang turo-turo sa tabi ng kalsada.

5. mando : ang kikitain niya sa Singapore, triple ng suweldo ko dito. Sa
susunod na pasukan, papasok na ang junior ko. Saka ang dami pa naming plano, pare. Gusto pa naming magkaroon ng sariling lupa at bahay.

Close up ni mando.

6. caption : pero minsan, mapapaisip ka sa mga nababalitaan mo.

Babae 1 : alam mo ba si marlyn, ‘yung kapitbahay namin. Nag-asawa na ng
tuluyan sa Taiwan, hindi na binalikan ‘yung mister at tatlong anak dito sa pilipinas. Napakapabayang babae!

Babae 2 : baka naman naging praktikal lang. Malay mo, nag-asawa lang ng
iba du’n para makuha ang mga pamilya dito.

Sa loob ng jeep, nakikinig si mando sa dalawang babaeng nag-uusap.

PAGE 3

1. caption : nag-asawa du’n, para lang makuha ang asawa dito? Magulo hindi
ba? Kung siya ang nasa posisyon nu’ng lalake, matatanggap kaya niya?

nakayuko si mando, malungkot.

2. caption : paano rin ‘yung mga nababalitaan niyang pagmamaltrato sa mga
overseas workers? Yung mga diskriminasyon? Mayayakap ba niya ang asawa kung sakaling malungkot ito kapag nasa ibang bansa na?

Naglalakad pauwi si mando, malungkot ang eksena. Nakapamulsa siya.

3. caption : napakarami talagang alalahanin. Pero kapag nandiyan na, wala na siyang magagawa.

Lina : dapat alas tres pa lang ng hapon ay nasa airport na tayo. Hindi ako
puwedeng mahuli. Sabi ng magiging amo ko, susunduin daw nila ako pagdating ko sa Singapore.

4. caption : hindi ako dapat malungkot sa araw na ito. Oo, mami-miss ko ang
yakap niya tuwing gabi, yung pagluluto niya ng almusal sa umaga. Pero mas dapat kong isipin na kaya niya ito gagawin ay para sa kinabukasan ng aming mga anak. Kahit hindi na para sa akin, kahit sa mga bata na lang.

Sa airport, magkayakap ang mag-anak. Umiiyak dahil sa lungkot si lina.

5. caption : kinabukasan, umaga pa lang, nagulat si mando nang datnan sa
pintuan ang umiiyak na asawa.

Lina : hinarang ako sa immigration. Tinignan nila ang papeles ko. Peke
daw yung working permit ko. Walang ibang choice kundi pabalikin ako dito sa atin.

Nagulat si mando nang makita ang asawa na nakatayo sa harap ng pintuan ng kanilang bahay, umiiyak ito habang bitbit ang malalaking bag na dala-dala.

6. caption : hindi niya maisip kung paano nangyari ito. Paano ang ginastos na
pera? Ang panahong ginugol? Ang mga pag-asang ilang beses niyang ipinagpalit sa mga alalahanin?

Lower caption: katabi ni mando ang kanyang asawa ngayong gabi, kayakap niya ito habang umiiyak. Pero bukas ng umaga, maraming alalahaning naghihintay sa kanila. Bukas,nakatulala na naman si mando.

Nakatayo sa harap ng pintuan si mando, nakatingin sa malayo, nakapasok na sa loob ng bahay ang kanyang asawa, hawak naman niya ang malaking bag para ipasok ito.

*****
Nabigyan ako ng pagkakataon na gawin ang cover illustration ng bagong libro ng international bestselling author na si Guy N. Smith. Ito ang kauna-unahan kong illustration for international market na walang relasyon sa komiks.

Narito ang listahan ng iba pang mga librong isinulat ni Guy N. Smith.

Hindi pa available sa market ang librong ito.

PINOY KOMIKS ART NOON AT NGAYON

Hanggang ngayon ay hindi ko pa rin makalimutan ang analisis ni Emil Flores na binitiwan niya noong nakaraang Pasko ng Komiks sa UP noong December 2007. Tungkol ito sa pagbabago ng presentation ng komiks mula noon hanggang ngayon.

Babalik at babalik tayo sa katanungang: “Mayroon nga bang sariling estilo ang mga Pilipino sa pagdu-drawing ng komiks?” Samantalang ang talagang impluwensya ng ating mga early illustrators ay ang trabaho nina Alex Raymond at Hal Foster noong 1930s.

Ginawan ko ng chart ang analisis ni Emil Flores. Ngunit isinentro ko na lamang muna sa visuals at saka na natin talakayin ang pagbabago ring anyo ng presentasyon sa pagsusulat.

Ang mga naunang illustrators natin ay impluwensya ng mga Amerkano, ngunit pinanday ito ng panahon hanggang sa na-develop ito na maging ‘sarling estilong Pilipino’. Katibayan niyan, kung pagmamasdan nating mabuti ang trabaho ni Francisco Coching ay may kaunting anyo ito ng Botong Francisco paintings.

Sa panahon ngayon, ang mga bagong illustrators ay tumalon na ng direkta sa banyagang impluwensya, gaya ng makikita sa chart. Kaya hindi nakapagtatakang sa mata ng mga foreign followers ng mga Filipino noong 1970s, hindi na masyadong nakikita ngayon sa new batch of illustrators ang trabaho nina Redondo at Coching.

Ang ganitong mga pagbabago ay nangyayari dahil sa dikta ng kasalukuyang panahon. Dahil ang komiks ay isang kulturang popular, kailangan nitong sumabay sa kung ano ang nariyan. At kailangan nitong sumabay sa takbo ng ‘marketability’ at kung ano ang partikular na hinahanap ngayon.

Gaya halimbawa ni Lan Medina na galing sa local komiks kung saan sa mga unang trabaho niya ay kakikitaan ng impluwensya ni Nestor Redondo. At dahil isa na siyang illustrator sa mga foreign comicbooks (Marvel, DC, etc), ay kailangan niyang mag-adjust sa hinahanap ng American market.

Sa kabilang banda, ang mga unang trabaho ni Gerry Alanguilan ay malinaw na nagmula sa American comics, na nahaluan ng European style nang lumaon. Ngunit sa panahong ito na ipinapakilala niya sa internet ang ating mga beteranong illustrators sa pamamagitan ng Phil. Komiks Musem, mayroon siyang mga trabaho na nagkakaroon na ng anyo ng Redondo at Coching.

Ibig sabihin nito, ang komiks drawing natin, baguhan man o datihan ang artist, sa foreign o local komiks man gumagawa, ay ‘nadadala ng dikta ng pangangailangan’. Kaya tayong ‘alugin’ ng market, base sa panahon at pagkakataon.

Pupunta tayo sa isang katanungan: Kaya bang alugin ng iba pang estilo ang Japanese manga o sa lahat ng komiks art sa buong mundo ay sila ang pinaka-stable?

(Bloody Hell image taken from http://thepunisherone.deviantart.com/; Humanis Rex image taken from www.komikero.com)

READING EXPERIENCE

Napaka-sensitibong parte ng katawan ng tao ang kanyang mata. Kapag kumakain tayo, hangga’t maari ay ayaw nating makakita ng nakakadiring eksena o larawan, dahil mawawalan tayo ng gana. Minsan naman, makakakita tayo ng kakilala sa kalye, biglang sasabihin natin, “Ang sakit naman sa mata niyang suot mo,” dahil hindi tayo komportable sa kulay ng damit niya o kaya ay wala iyon sa fashion sense natin.

Regular reader ako ng kung anu-ano. Sanay akong magbasa ng mahahabang libro at sangkatutak na teksto. Pero pagdating sa komiks, sensitibo ang mata ko. Hindi ko alam kung ganito rin ang nangyayari sa inyo.

Mas interesado akong basahin ang komiks na ‘maluwag’. Iyong nakakahinga ang mata natin sa mga ‘salita’ at ‘images’. Ang tingin ko ay hindi lang ito responsibilidad ng illustrator kundi maging ng writer din. Dapat ang tekstong ginagamit niya ay hindi nakikipaghabulan ng pa-detalye-han sa gawa ng artist.

Narito ang mga kumbinasyong nakikita ko sa komiks:

1. madetalye ang teksto, madetalye ang drawing
2. maluwag ang teksto, maluwag ang drawing
3. madetalye ang teksto, maluwag ang drawing
4. maluwag ang teksto, madetalye ang drawing

Sa mga klasipikasyong ito ko nakikita kung ano ang gusto ko bilang isang mambabasa. Sa apat na ito, ang number 1 na siguro ang pinakahuling komiks na babasahin ko.

Sa graphic novel na ito na pinamagatang ‘Stuck Rubber Baby’ na ginawa ni Howard Cruse, kung saan interesado ako sa tema ng kuwento, tungkol sa homosexual noong 1960s hippie years. Noong January ko pa ito nabili pero nakakailangan pages pa lang ang nababasa ko dahil putol-putol kong binabalikan, hanggang sa tinatamad na akong basahin. The fact na inindorso pa siya sa back cover ng comics analyst na si Scott McCloud at playwright na si Tony Kushner. Hanggang ngayon, hindi pa ako nangangalahati.

Samantalang itong ‘The Golem’s Mighty Swing’ ni James Sturm na kabibili ko lang two weeks ago ay binasa ko lang sa isang upuan. Samantalang wala akong kahilig-hilig sa baseball na siyang tema ng kuwentong ito.

Ibig sabihin nito, mayroong talagang komiks na masarap sa mata. Iyon bang nakaka-relax pang lalo kapag humahagod tayo ng tingin.

Noong wala pa ako sa komiks, at wala pa sa kukote ko kung ano ang komiks, mayroong mga kuwentong una kong binubuklat dahil masarap tingnan ang mga pages nila. At binabalikan ko na lang sa huli iyong mga hindi ko masyadong gusto. Narito ang ilan ng mga paborito ko noon:

Bukod sa maganda na gumawa ng pigura ng tao, lalo na ng mukha, ay maluwag pa ang layout ng drawing ni Hal Santiago. Isama pa dito ang maiksing paggamit niya ng caption at dialogue.

Si Jim Fernandez ang nakita kong manunulat sa komiks na mahaba gumawa ng caption at dialogues. Pero nagagawang paluwagin ni Ben Maniclang ang mga eksena para maging kaaya-aya sa mata.

Madetalye mag-drawing si Clem Rivera, pero maluwag ang layout. Bagay na bagay sa maiikling captions at dialogues ng script ni Vic Poblete. Maraming nobelang nagtambal ang dalawang ito at isa sila sa paborito kong team sa komiks.


Inosente pa ako noon kung ano ba ang structure o technicalities sa komiks. Nagbabasa ako bilang isang pangkaraniwang reader. At tingin ko ay na-hook ako sa ilang mga halimbawa sa itaas dahil hindi naman kaagad kuwento o drawing ang una kong nakita…kundi iyong presentation na ‘nakakahinga ang mata ko’.

*****

Nagbukas na rin ng blog ang manunulat sa komiks at pocketbook na si Imelda Estrella. Bisitahin din po natin ang seksi at hot mama na ito ng komiks.