KUNG SUSUWERTEHIN KA NGA NAMAN

Matagal-tagal na rin na hindi ako nakakadalaw sa mga bookstores, kaya kanina, habang wala pang masyadong ginagawa ay nag-ikot ulit ako. Matagal at matiyaga akong maghanap ng libro, at swerte din naman na natiyempuhan ko ang mga ito:

Nakuha ko ang hardbound ng Dynamic Figure Drawing ni Burne Hogarth sa halagang P250, hardbound ng Bone ni Jeff Smith for P100 at 24 Seven ng Image Comics for P180.

Hindi ko sana kukunin itong 24 Seven, pero nang buksan ko ay talagang visual feast, kasama sa halos 70 contributors sina Adam Hughes, Eduardo Risso, Alex Maleev, Fabio Moon, Gabriel Ba, Ben Templesmith, at napakarami pang iba.

ANG GILINGANG BATO

Isa rin sa hindi ko makalimutang maikling kuwento ay ang 'Ang Gilingang Bato' na isinulat ni Edgardo Reyes para sa magasing Liwayway noong 1972. Nang una ko itong mabasa ay hindi ako masyadong fan ng mga kuwentong may 'twist', gaya ng gawa nina Guy de Maupassant at O'Henry. Pero nang mabasa ko ito ay naging automatic na sa akin na mag-isip ng kakaibang 'end twist' sa aking mga sinusulat na kuwento. Parang nakita ko ulit ang kagandahan ng kuwentong may twist sa dulo.

Kung maari ko nga lang ilagay dito ang buong kuwento ng 'Ang Gilingang Bato' ay malalaman ninyo ang sinasabi ko. Sa unang pagtakbo ng kuwento ay aakalain mong 'straight-forward' lang ang pagkaka-deliver. Matatanim na rin sa isip mo kung ano ang magiging ending. Pero bigla kang matitigilan sa huli. Tapos ay manghihinayang ka, malulungkot, magagalit ka sa mga karakter.

Saka mo lang mari-realize, nagbabasa ka lang pala ng kuwento. Ng isang napakagandang kuwento.

Sa maikling anecdote ni Reyes tungkol sa kuwentong ito, binanggit niya na ito yung panahon na inalok siya ni Tony Velasquez (noo'y general manager ng GASI) na maging editor, hindi niya lang nalinaw kung sa komiks o sa magasin, pero tinanggihan niya.

Naisip ko na siguro kung may mga kuwentong Filipino ako na gagawing komiks ay baka isa ito sa unahin ko.

VERY POOR

Nai-feature ni Hans Bacher sa kanyang blog, Disney animation director and book author, ang pintor na si Mauro 'Malang' Santos. Masarap malaman na hindi lang mga pintor mga nakaka-appreciate ng trabaho ng ating magagaling na fine artists, maging ang mga nasa foreign animation man.

Ang nakatawag lang sa akin ng pansin ay nang banggitin niya ang tungkol sa Pilipinas na: 'it is a very poor country'. Hindi lang basta poor, very poor pa.

Sa mata ng isang European (German si Mr. Bacher, kung hindi ako nagkakamali) na nakaikot na sa iba't ibang panig ng mundo, at nakasalamuha na ang iba't ibang lahi ng tao, at napagmasdan na rin ang iba't ibang kultura, mukhang hindi na natin kailangan pang magbalat-sibuyas. Tama si Mr. Bacher.

Kaya ano ang kailangan nating gawin? Ngayong malapit na ang eleksyon?

Magbantay. Magsuri. At gawin nating makabuluhan ang ating boto.

TULAAN SA TREN

Kung kayo ay madalas sumakay sa LRT Line 2 (byaheng Recto-Santolan), siguro ay napapansin ninyo ang mga nakapaskil sa loob ng tren na tinawag na 'Tulaan sa Tren'. Mga Spanish poems ito na naka-translate sa wikang Filipino, nakasulat din ang: 'Espanya, malapit sa ating kultura. Just a station away'. Pinatutunayan lang nito na dahil nga sa tagal natin sa ilalim ng pamahalaang Kastila ay hindi na natin malaman ngayon kung iyong kultura bang ginagamit natin ay likas at orihinal bang sa atin o sa mga Kastila mismo.

Gusto ko ang ginawang ito ng pamunuan ng LRT dahil bukod sa nalilibang na tayo sa ating paglalakbay ay mayroon pa tayong natututunan.

Isang maikling tula ang hindi ko makalimutan na kahit makailang beses ko nang nabasa ay inuulit-ulit ko pa rin kapag nasa loob ako ng tren. Hindi ko masyadong kabisado ang pagkakasulat pero malapit-lapit sa ganito:


'Nang tayo'y maghiwalay ay pareho tayong nawalan,
Ako dahil lubusan akong nagmahal sa iyo,
At ikaw dahil ikaw ay nagmahal sa akin.

Ngunit sa ating dalawa, ikaw ang mas nawalan,
Dahil kaya kong magmahal ng iba tulad ng pagmamahal ko sa iyo,
Ngunit hindi kayang magmahal ng iba tulad ng pagmamahal ko sa iyo'


Hindi ko na rin matandaan kung sino ang nagsulat. Mas naging interesado ako sa pakahulugan ng tula. Napakagandang pagkunan ng inspirasyon.

MATTHEW COOK

Patingin-tingin lang ako sa bookstore noong isang araw nang matawag ang pansin ko ng isang lumang libro ni John Grisham. Hindi dahil sa title kundi dahil sa illustration na nasa cover. Gandang-ganda ako kaya tiningnan ko kaagad sa editorial page kung sino ang gumawa. Mabuti na lang at nakalagay.

Naka-discover na naman ako ng bagong inspirasyon sa katauhan ni Matthew Cook. Makikita sa kanyang website ang iba pa niyang trabaho.

ZUMARA AT IBA PANG PANINIWALA SA MGA KAKATWA

Nag-sponsor ang Pinoy Komiks Rebyu ng trophies sa isang environmental-beauty contest sa Pozorrubio, Pangasinan. Naimbitahan din ang inyong lingkod para maging judge ng naturang contest. Fiesta sa lugar kaya maraming palabas sa plaza. Isa sa nakatawag ng pansin ko ay itong 'freak show' na may pamagat na 'Zumara'. Wala akong ideya kung ano ang makikita sa loob dahil hindi ako pumasok, pero malinaw na naging inspirasyon nito ang Jim Fernandez' character na si 'Zuma'. Base sa litrato ay may 'babaeng ahas' na makikita sa loob.

Noong bata pa ako ay interesado rin akong makakita ng ganito. Isa sa napanood ko noon ay ang 'babaeng isda', na hindi ko masyadong naaninaw dahil madilim. Isa rin sa hindi ko makakalimutan ay ang 'taong pawikan', pero nang makita ko ay dispalinghado lang ang mga paa at walang tuhod na mukha nga namang paa ng pawikan.

May isang nakatutuwang video na ipinakita ang 'The Skeptic' magazine editor na si Michael Shermer tungkol sa pagkahilig sa paniniwala ng mga tao sa mga kakatwang bagay.

KOMIKS TRIP: UPLB COMIC BOOK CONVENTION

Para sa mga detalye, pumunta sa website na ito: Komiks Trip.

JOEY CELERIO

Pakikiramay sa mga naulila ni Joey Celerio.

Out of town ako kaya hindi pa ako makapagsulat ng mahaba tungkol sa kanya at sa kanyang mga trabaho sa komiks. Pansamantala ay puntahan muna ninyo ang link na ito galing sa Komiklopedia: Joey Celerio.

ANG PANGUNGUSAP

Minumulto ba kayo ng isang pangungusap? Ang ibig kong sabihin, sa modernong pagpapaliwanag, may mga ‘sentence’ o ‘words’ ba na laging gumagambala sa inyo?

Aaminin ko, sa akin ay mayroon.

Nabili ko ang isang lumang aklat na pinamagatang ‘Karanasan’ noong mga unang taon ko sa pagsusulat, 1995 iyon. Lumabas ito noong 1977, at dahil luma na, P14.75 lang ang kuha ko dito.


Koleksyon ito ng mga salaysay at maikling kuwento galing sa mga mahuhusay na manunulat tulad nina B.S. Medina, Rogelio Ordoñez, Rolando Tinio, Genoveva Edroza, Simplicio Bisa, Fanny Garcia, Teodora Agoncillo at iba pa.

Isa maikling kuwentong hindi ko makakalimutan ay ang ‘Sa Ibabaw ng Kalabaw’ ni Rogelio Mangahas. Hindi dahil sa kuwento kundi sa unang pangungusap na ganito ang pagkakasulat: ‘Isa sa mga paaralang narating ko ay ang likod ng kalabaw.’


Hindi ako pinatahimik ng pangungusap na ito. Malakas ang impact sa akin na sa unang tirada pa lang ay gumana na agad ang analisa ko. Bakit naging paaralan ang likod ng kalabaw? Metapor kaya ito na ang bukid ay napagkukunan din ng karunungan? Ang sakahan kaya ang pinakadakilang lugar sa lahat dahil napapakain nito ang nagugutom?

Ganyang mga alalahain ang naglalaro sa utak ko noon.

Hindi maalis sa isip ko ang pangungusap na hanggang sa magsulat na ako kung saan-saan ay lagi ko itong kabuntot. May kuwento pa akong naisulat noon na ginamit ko ang pangungusap na: ‘Ang pinakamagandang paaralang narating ko ay ang ibabaw ng kalabaw.’ Romance story ito at malayung-malayo sa kuwento ni R. Mangahas. Mayroon din akong linyang naisulat sa isang short story na ganito: ‘Ang pinakadakilang paaralang nagturo sa akin ay aking sikmura.’ Tungkol naman ito sa dalawang nag-iibigan sa squatter’s area.

Ganito ka-powerful sa akin ang pangungusap na iyon ni R. Mangahas. Labinlimang taon na ang nakararaan, pero parang laging sariwa sa akin ang linya. Hanggang ngayon ay hinahanapan ko ito ng materyales, para itong balon na hindi ko pa rin mahukay-hukay. Napaka-misteryo nito sa akin na hindi ko pa rin ito magawan ng kuwento kahit sa komiks o prosa. Ipinapagamit lang ito sa akin bilang linya o sentence, pero hindi bilang isang buong kuwento.

Medyo weird nga dahil ang totoo ay marami nang naglalarong kuwento sa isip ko tungkol dito noon pa, pero agad ko ring niri-reject sa isip. Wala akong makitang katarungan.

Hanggang ngayon ay umaasa ako na magagawan ko ito ng materyales, sa kahit anong form, basta naroon ang salitang ‘paaralan’ at ‘ibabaw ng kalabaw’. Kung hindi ngayon, baka sa susunod pang fifteen years, o baka lampas pa.

Wala akong ideya kung buhay pa ngayon si Rogelio Mangahas. Pero gusto kong isang araw ay makilala ko siya ng personal, o kahit kaanak lang niya. Isa siya sa dahilan kung bakit hindi ako bumibitaw bilang isang manunulat na Pilipino.

LLAMMADO

Ang magasing Llamado ay para sa mga mahihilig sa manok at sabong. Mayroong komiks section dito na tungkol din sa manok. Ito ay kasalukuyang inilalabas ng Pit Games Inc.

PHILIPPINE ONLINE CHRONICLES

Mula ngayon ay regular na akong magsusulat sa website na The Philippine Online Chronicles. Kahit full-time na ako sa pagiging visual artist ay kalahati ng buhay ko ang pagiging manunulat. Pumirma ako ng kontrata noong nakaraang Disyembre at kabilang na sa responsibilidad ko ngayon ay magsulat ng mga artikulo, hangga't maari ay linggu-linggo, para sa naturang website.

Isa siguro sa dahilan kaya napapirma ako sa kontrata ay dahil sa usaping bibihira na daw ngayon ang manunulat sa wikang Filipino. Karamihang nagsusulputan ngayon ay palagi nang nalilinya sa pagsusulat ng Inggles. Kumbaga, endangered specie na daw ngayon ang manunulat sa sariling wika, ayon sa aking editor. Kunsabagay, may punto siya. Primary language natin ang Filipino pero maraming hirap magsulat nito. Isang penomenon na sa katotohanan ay nakalulungkot isipin.

Bilang panimula ay ininterbyu ko si Marife Necesito na dating manunulat sa komiks na ngayon ay isa nang mahusay na aktres sa larangan ng pelikula at teatro. Mababasa ninyo ito dito.


Marami akong seryosong artikulo tungkol sa komiks na malamang ay sa POC ko na ilabas at ili-link ko na lang sa blog na ito.

REVISTA ILUSTRAR

Gusto ko lang i-share sa inyo itong Brazilian online magazine na Revista Ilustrar. Ang laman nito ay mga illustrations na talaga namang magandang reference at inspirasyon, kahit pa Brazilian ang nakasulat. Mada-download ng libre ang lahat ng issue na naka-PDF format.

Sana ay may magtiyaga din na mag-compile ng mga Filipino illustrations, hindi lang sa komiks kundi sa iba pang field ng illustration, at gawing e-book. Malaking bagay ito sa pagpapalaganap ng gawang Pilipino na makilala pang lalo sa buong mundo.

PRINCE VALIANT

Sa mga seryosong nag-aaral sa kasaysayan ng komiks illustration sa Pilipinas, hindi maaring lampasan ang kontribusyon ng gawa ni Harold Foster sa ating mga naunang dibuhista. Hindi kumpleto ang ebolusyon ng dibuhong Pilipino kung hindi ito isasali sa kasaysayan.

Kamakailan ay nag-release ang Fantagraphics ng 'The Definitive Prince Valiant Companion' na koleksyon ng mga essays at artworks tungkol sa Prince Valiant. May mga sample pages ang libro na makikita dito na naka-PDF format.

Last year ay may nabili akong Prince Valiant sa Merriam & Webster bookstore sa Morayta na kasama sa mga old books. Nabili ko ito sa halagang P15. Yes! Kinse pesos lang siya! Hardbound, prose edition ito ng isang adventure ni Prince Valiant na sangkatutak din ang illustrations. Lumabas ito noong 1976 at out-of-print na. Walang kamalay-malay ang mga tao na 'ginto' ito para sa mga comics illustrators. At $79.99 ang presyo ng second hand copy nito ngayon.

Hindi ko napanood ang ginawang pelikula ng Prince Valiant noong 1997, wala rin akong makita sa mga video shops ng kopya nito. Laking tuwa ko nang may mag-upload nito ng buo sa youtube.

KABILA

In-upload ko ang buong pahina ng 'KABILA' na pinagtiyagaan kong buuin nitong nakaraang December. Ng-inquire ako sa isang publisher tungkol sa pagpi-print ng graphic novel, interesting daw ang project pero dahil naka-lineup na ng 2010 ang mga libro na kanilang ilalabas ay baka daw 2011 na maasikaso itong libro.

Hindi pa ako nakapag-commit sa alinmang publishers, pinag-aaralan ko pa kung sino ang puwede. Iniisip ko rin na i-self publish na lang ito. Gusto ko lang munang magkaroon ng feedback sa mga readers kaya puwede ninyong itong makita sa link na ito.

Narito ang foreword ng libro para magka-ideya kung ano itong 'KABILA':

"Hindi ko maalala kung paano ko nabuo ang titulong ‘Kabila’. Ang natatandaan ko lang ay ilang buwan ko na itong iniisip na gawing title ng isang graphic novel na ang tema ay ‘other-side-of the-coin’ o iyong kuwentong nasa alternative point-of-view. Radical, underground, subersibo…hindi ko sigurado, basta wala siya sa mainstream. Naghahanap ako ng mga lumang artworks na ibebenta sa Komikon 2009 na ang kikitain ay para sa mga kaibigang nasalanta ng bagyong Ondoy at Pepeng nang makita ko ang ilang short stories ko sa komiks na nakatambak lang. Unpublished ang mga ito, maliban sa ‘Silence Means Yes’ na lumabas sa SLAMBANG #1, isang alternative American comics. Naisip ko na sayang naman ang pagkakataon kung hindi ito mababasa ng karamihan.

‘Kabila’ siguro dahil sa tagal ko na ring nagsusulat at nagdu-drawing sa komiks para sa karaniwang mambabasa ay ito ang mga kuwentong nasa ‘kabila’ naman ng pagiging ‘mass-based writer’ ko. Ang mga kuwentong ito ay tiyak na hindi tatanggapin ng mga editors ko noon sa komiks.

‘Kabila’ siguro dahil hindi ka patatahimikin ng mga kuwentong ito. May mga pilosopiya, ideolohiya at pananaw ditong maari kang sumang-ayon, o matawa, o magalit, o paratangang ‘this is politically incorrect!’

At iyon ang dahilan kung bakit binuo ko ang compilation na ito ng mga gawa ko. Dahil kung hindi ka pag-iisipin at maapektuhan, walang silbi ang ibig sabihin ng salitang ‘Kabila’. Malamang ay nasa parehong side lang tayo ng pader.

Paminsan-minsan, boring din maging mabait sa isang mabait na lipunan. Kaya kailangan nating magbasag ng mga kumbensyon, guluhin ang mga nasa ayos na. Dito natin malalaman na ang mundo ay hindi lang pala ginawa sa sarili nating kagustuhan."

Renaissance Event Change of Date

Due to unexpected circumstances, Hobbylink Productions, Inc will reschedule the RENAISSANCE event from January 9, 2010 to February 20, 2010. The decision was made because of the delay in printing of the book to be launched on the said date. From the expanded time to prepare before February 20, 2010, the organizers will be able to prepare a bigger and brighter show.

Thank you for your support and MABUHAY ang Filipino artist!

For the meantime please refer to this link for updates