PINAKAMURANG ENTERTAINMENT

Napagtripan ko lang kaninang magbasa ng mga showbiz balita sa mga lumang komiks. Natawa ako dito sa isang article na lumabas sa Sampaguita Komiks na may petsang Oktubre 21, 1981. Column ito ni Mely Arcega na may pamagat na 'Movie Talk'.

Mababasa ang isang paragraph na ganito: 'Malapit na ring ipalabas ang pelikulang Abigael na ginampanan ni Alma Moreno at malapit na rin ang Basilio at Magkasangga na pangunahing bituin si Lito Lapid. Kapag ipinalabas na ang mga pelikulang iyan at hindi pa nagsikita talagang mahirap na ang pera. Pero sa tingin ko, ang pelikula ay mahirap kalimutan dahil iyan lamang ang pinakamurang entertainment. Tama po ba?'

Aba, e nagtanong pa! Siguro kung may time machine lang ako at makababalik nang mismong sinusulat niya ang article na ito ay baka mahambalos ko lang sa ngala-ngala niya ang komiks na pinagsusulatan niya.

Gets niyo?

NATIONAL ARTIST

"So, ano ang masasabi mo ngayong itinanghal nang National Artist si Carlo J. Caparas? May space na sa art scene ang komiks sa Pilipinas."

Ano ba 'yang national artist na 'yan? Kapareho ba 'yan ng national fruit, national animal, national flower? Matagal na akong hindi naniniwala diyan. Kapag sinabing 'national', naka-relasyon sa bansa o pambansang usapin. Kapag sinabi namang 'artist', naka-relasyon iyan sa gawang sining. Kaya kapag pinagsama, ang 'national artist' ay simbolo ng isang indibidwal na gumawa/gumagawa ng sining na may integridad at sumisimbolo ng nasyon na kanyang kinabibilangan. Sa madaling salita, ang National Artist ay ehemplo ng kanyang mga kababayan na may pagpapahalaga sa sariling kultura, tradisyon, paniniwala, at sining.

Ngunit ang lahat ng award-award ay pulitika, galing man ito sa gobyerno o hindi. At ang pulitika ay kayang imanipula.

Nang sabihin ng manunulat na si Edgardo Reyes kung sakaling ma-nominate siya: "National artist? Malaki-laki 'yan a. Masarap tanggihan 'yan!", hindi siya nagpapatawa, sinabi lang niya na ang parangal na Pambansang Alagad ng Sining ay wala nang kredibilidad.

Sa personal kong opinyon, marami rin namang kwalipikado na may titulong Pambansang Alagad ng Sining, pero marami ring hindi. Selection lang naman ito ng mga nasa posisyon at kung sino ang nakaupo, ang may kaibigan, at ang may 'bata-bata'.

Maraming karapat-dapat gaya nitong Si Arch. Francisco Mañosa (na ngayon lang din naging National Artist), kung saan isinulong niya ang tradisyong Pilipinismo sa arkitektura. Ilan sa mga idinisenyo niya ay ang Shrine ng EDSA, Coconut Palace, Amanpulo Resort, at ang pag-restore ng Las Piñas Church. Siya ang tinaguriang 'Champion of Modern Philippine Vernacular Architecture'. At nang malaman nga ng maraming arkitekto, at mga estudyante ng arkitektura ang pagkakatanghal na ito kay Mañosa, ay walang pagsidlan ang kanilang kasiyahan. Wala kang mababalitaan na may nagprotesta.

Ganitong mga kwalipikasyon ang karapat-dapat para maging National Artist.

Sa kaso ng ilan (hindi, marami yata) nating mga National Artist, maraming kuwestyon ang lumulutang sa kanilang kredibilidad. At kung delikadesa lang din naman ang pag-uusapan, kung alam mong maraming kumukuwestyon sa iyong kredibilidad, mabuti pang i-give up mo na lang muna ang ambisyong maging National Artist, mag-ipon ka muna ng respeto sa mga tao lalo na sa iyong mga kasamahan.

Sa pitong biniyayaan ng pagiging National Artist nitong mga nakaraang araw, si Carlo J. Caparas ang naging pinaka-kontrobersyal, kasama na rin si Cecille Guidote-Alvarez (na nakuha ang pagiging National Artist for theater samantalang siya rin ang pinuno ng NCCA).

Pero ituon na lang muna natin ang sentro kay Carlo J. Caparas. Ang nakuha niya ay National Artist for visual art at film.

FILM
Malaki ang respeto ko kay Carlo J. Caparas bilang indibidwal, at bilang dukha na nagsumikap para makamit ang pangarap. Pero kailanman ay hindi papasa sa panlasa ko ni sa kalingkingan ng pinakapatay kong kuko sa paa alinman sa mga pelikulang ginawa niya.

Ang huling pelikulang pinanood ko na siya ang direktor ay ang Tirad Pass: The Story of Gen. Gregorio del Pilar, pinanood ko ito sa cable nang nasa Baguio ako two weeks ago. Sinubukan ko lang kung maa-absorb ko. Pero talagang hindi pumapasok. Ang daming butas sa dialogues, settings, costumes, at kung anu-ano pa. Ni hindi nga yata ako nangalahati sa pinanood ko at inilipat ko na lang sa ibang channel.

Mananatiling hilaw para sa akin si Direk Carlo bilang direktor sa pelikula. Mas papaboran ko pa si Celso Ad Castillo kung mainstream directing din lang ang pag-uusapan.

VISUAL ART
Isang masalimuot na medium ang komiks para sa ganitong award. Saan mo nga naman ilalagay ang komiks, sa visual arts o sa literature?

Kung ipapasok mo ang komiks sa literature, wala ni sinumang scriptwriter sa komiks ang papasa sa kwalipikasyon ng literatura. Bakit kanyo? Dahil ang 'literatura ay laro ng mga salita', samantalang ang komiks ay 'laro ng biswal na may salita'. Sa ganitong punto ay mas angkop na ipasok ang komiks sa visual arts.

Si Francisco V. Coching, nang maging nominado bilang National Artist ay ipinasok sa 'visual arts' at hindi sa 'literature'. So, saan magaling si Coching, sa pag-drawing o pagsusulat? Kung ipapasok din si Larry Alcala sa naturang award, malamang ay sa 'visual arts' din siya mapupunta. Pero paano kung si Mars Ravelo?

Sa tingin ninyo ay tatanggapin siya ng 'literature'? Darna, Kapten Barbel, Dyesebel, Tiny Tony? May puwang ba sa literatura ang ganitong mga karakter ng pantasya? Ano ang kayang i-represent ng Darna bilang Pilipino sa mundo? Na ito ay galing sa Superman at Wonderwoman?

Sa kaso ni Caparas, dahil nga mas malapit-lapit sa 'visual arts' ang komiks kesa sa 'literature', mas safe na ipinasok na nga lang siya bilang National Artist for visual art. Ang problema, mas malaki pa rin ang credentials ni Coching, kung mundo lang din ng komiks ang pag-uusapan. Tiningala si Coching ng halos lahat ng Filipino illustrators sa alinmang panahon. Ang impluwensyang ito ay tumagal mag-iisang siglo na ngayon, dahil hanggang ngayon ay marami pa ring nakatunghay sa gawa ni Coching kahit matagal na siyang nawala.

PAGMUMUNI-MUNI
Si Caparas, para sa akin, ay isang 'popular icon', katulad ni Stan Lee ng American comicbooks, pero hindi sila maaring maging 'literary hero'.

Kaya nga ang titulong 'National Artist' para sa akin, na matagal nang kinukuwestyon ang kredibilidad ng nakararaming alagad ng sining mula sa pelikula, visual art, music, dance, theater, at iba pa, ay para na lamang 'noontime show' na Pera O Bayong.

Kasi kung may kredibilidad nga ang ganitong award-giving body, e bakit todo-react-to-the highest-level-divided-by-two ang lahat ng tagakomiks, taga-pelikula at taga-literatura nang mabalitaang National Artist na sina Carlo Caparas at Cecille Guidote-Alvarez? May mali, ibig sabihin.

ART + BOOK

Kung kayo ay magagawi sa Cubao Station ng LRT 2 ay makikita ninyo ang exhibit ng mga contestant sa katatapos lang na LRT Art Award. Nakakatawag ito ng pansin sa mga pasahero bago ka umakyat sa train o kaya ay lumabas papunta sa Gateway Mall.

Isa sa napansin ko ay ang isang ito na pinamagatang 'Biyahero' kung saan ang main image ay si Jose Rizal, sa ibabang bahagi ay makikita ang komiks character na si Kenkoy.


Ito naman ang nanalo na ultra-realistic ang pagkakabanat sa pamamitan ng oil paint.

*****
Natanggap ko na ang complimentary copy ng second book ni Klitorika. Available na rin ito nationwide. Ang nakahawak po ng libro ay hindi Abu Sayaff kundi Abu Sarap.

ANTOK

Alas nuwebe na ng gabi, nag-text ang isa kong kaibigan, 'Bday ko, pnta k dto sa bhay. Dming bsita. Inom tyo.'

Eksakto naman dahil maghapon na akong nabuburo sa bahay, mainit na ang upuan ko sa kadu-drawing. Nagligpit na ako ng mga dapat iligpit, naligo, nagbihis. Mag-aalas diyes na nang makalabas ako ng bahay. Naisip ko, puyatan na naman ito. Kunsabagay, sanay naman akong matulog ng alas tres hanggang alas kuwatro ng madaling araw. Hindi nila ako mapupuwersang doon matulog, uuwi talaga ako. Mas masarap matulog sa sariling bahay kapag lasing ka.

Walang masyadong tao sa kalye, madalang ang jeep, umaambon-ambon kasi. Kinse minuto siguro bago ako nakasakay, wala ring ibang pasahero kundi ako lang. Nakakailang stoplight pa lang kami ay may umakyat na bata. Gusgusin at sira-sira pa ang tsinelas. Alam ko ang ganitong mga eksena sa Maynila. Punas-sapatos ang batang ito, ibig sabihin, aakyat na lang ito bigla sa jeep tapos pupunasan ang sapatos (kahit tsinelas) ang mga pasahero. Malas lang niya dahil ako lang ang nakasakay, saka naka-tsinelas din ako na pambahay.

Pero hindi siya nagpunas, umupo lang siya. Maya-maya ay yuyuko-yuko ang ulo dahil sa antok. Maya-maya ay tuluyan na siyang nakatulog sa pagkakaupo. Sinamantala kong ilabas ang cellphone ko na may camera at kinunan ko siya ng litrato, palihim lang.

Nakaramdam ako ng awa. Halata kasi ang pagod ng bata, kauupo pa lang ay bigla na agad nakapikit ang mata. Naisip ko, maghapon siguro itong nagtrabaho sa kalsada. Nagpunas ng sapatos, nakipagtakbuhan sa mga umaandar na jeep.

Hanggang sa makababa na ako ay tulog pa rin ang bata sa upuan. Wala pa rin naman ibang pasaherong sumasakay.

Lampas na ng alas kuwatro ng madaling araw nang makauwi ako. Inaantok na rin dahil sa alak na nainom ko sa handaan, kasama na rin doon ang kabusugan sa handa at pulutan. Habang nasa taksi na ako pauwi ay naisip ko ulit ang bata. May mauuwian kaya siya? May maayos ba siyang higaan pag-uwi niya? O baka sa kalsada lang din siya nakatira?

Inaantok ako dahil sa kalasingan at kabusugan. Inaantok ang bata dahil sa hindi pa kaya ng murang katawan niya ang maghapong pagtakbo sa kalye. Pag-uwi ko, puwede muna akong magtimpla ng kape, o kaya initin ang natirang ulam at kanin para lang mawala ang lasa ng alak sa lalamunan ko. Pag-uwi ng bata, baka mura pa ang abutan niya galing sa nanay o tatay, buti nga kung mura lang, e kung may kasama pang batok at tadyak.

Maraming kadramahan na naglalaro sa utak ko. Pero hindi ko naman talaga alam kung ano ang kuwento sa buhay ng bata. Basta ang alam ko lang, nakita ko siyang inaantok habang paalis pa lang ako ng bahay. At malamang, habang pauwi naman ako ay siyang gising niya para magtrabaho ulit.

TITLE SUBTITLE

Nang una kong mabasa itong title sa cover ng Ligaya ay bigla akong napaisip. 'SIGE, IHATID MO AKO...MAS MAKAPAL!', title ito ng isang short story na nasa loob ng komiks. Hindi ko agad nakuha kung ano ang ibig sabihin. Para kasing hinugot sa north 'yung 'Sige, ihatid mo ako...', tapos sa south naman 'yung 'Mas Makapal'. Ang tagal kong inisip kung paanong magkakasundo 'yung dalawa. Siguro, sa takbo ng kuwento, kapag sinundo ng lalake 'yung babae ay baka tawagin siyang mas makapal ang mukha, baka ganu'n. Pero siguro kung ako ang editor, baka i-revise ko na lang 'yung title, baka gawin kong 'IHAHATID MO AKO? ANG KAPAL MO!'

May kilala akong scriptwriter sa pelikula, nakausap ko siya ilang buwan na ang nakararaan. May ginagawa raw siyang script para sa isang indie film, tinanong ko kung ano ang title, sabi niya e 'OLIVER, ANG SAYA-SAYA!' Napanganga na lang ako. Tinanong ko kung comedy, sabi niya e sex-drama daw. 'E bakit parang comedy ang title?' tanong ko. Sabi niya, ang pangalan daw kasi ng bida ay si Oliver, isang male prostitute. 'Bakit may Ang Saya-saya?' tanong ko ulit. Kasi nga daw dahil nagbibigay ng ligaya 'yung lalake sa iba, pero hindi naman siya masaya sa sarili niya. 'Bahala ka na nga,' sabi ko, 'script mo naman 'yan e.'

Nakakalibang minsan basahin ang mga titulong may subtitle. Ang kauna-unahang papasok sa isip ko siyempre ay ang mga pelikula ni Carlo J. Caparas. Nariyan ang 'The Lilian Velez Story: Till Death Do Us Part', o kaya 'The Marita Gonzaga Rape-Slay: In God We Trust!', at meron pa ring 'The Vizconde Massacre Story: God Help Us!', at may part 2 pa, 'The Untold Story: Vizconde Massacre-God Have Mercy On Us!'. At ito pa ang matitindi, 'The Maggie dela Riva Story: God Why Me?', ito ulit, 'Lipa Arandia Massacre: Lord Deliver Us From Evil!', at isa pa, 'Victim #1 Delia Maga: Jesus, Pray For Us', isa pang hirit, 'The Cecilia Masagca Story, Antipolo Massacre: Jesus Save Us'. At ito naman para maiba ng konti, 'Humanda ka, Mayor! Bahala na ang Diyos'.

Talagang 'the name above every name' ang Lord-God-Jesus. Madalas magamit sa pelikula e.

Pero kung ako ang tatanungin, wala pa ring tatalo sa mga titulo ng tittilating films noong 90s. Narito ang mga halimbawa: 'Tag-ulan Noon, ang Bukid ay Basa', 'Kapag ang Palay Naging Bigas, May Bumayo', 'Kikay' Kaakit-akit, Kaaya-aya, Kikiligin Ka', 'Bibingka, Apoy sa Ilalim, Apoy sa Ibabaw', 'Samantha...Hiyas', 'Pag Dumikit, Kumakapit' , 'Tuloy, Bukas ang Pinto', 'Hiyas, Sa Paraiso ng Kasalanan', 'Walang Dayaan, Akin ang Malaki'.

HAND

Ilang grupong pang-illustrator na rin ang nabuo sa komiks. Kabilang na diyan ang SPIC (Society of Philippine Illustrators and Cartoonists), UAP (United Artist of the Philippines), SKP (Samahang Kartunista ng Pilipinas), at marami pang iba. Isa sa madalas kong makita sa komiks noong late 70s hanggang 80s ay itong logo ng HAND, na madalas ginagamit ng mga artist. Wala akong impormasyon tungkol dito, hindi ko rin alam kung ano ang ibig sabihin ng HAND, kung sino at gaano karami ang naging miyembro nito, kabilang na ang mga opisyales.

Dagdag impormasyon din po kung kayo ay makapagbibigay ng ilang detalye tungkol dito.

CHARLIE BALDORADO

Sumakabilang buhay na ang illustrator na si Charlie Baldorado, Carlos J. Baldorado sa tunay na pangalan, noong nakaraang Huwebes (July 9). Si Baldorado ay isa sa kilalang artist sa komiks noong dekada 70 at 80.

Pakikiramay sa kanyang mga naiwan.

ANO BA ITONG MGA (HINDI) PINAGBABASA KO?!

Naranasan niyo na ba minsan na may binabasa kayong libro, tapos nakakailang pages na kayo, saka niyo mari-realize na: "Teka! Ano ba 'tong binabasa ko?"

Ito ang nangyari sa akin nang basahin ko itong librong pinamagatang 'Bolt From The Blue'. Kuwento ito ni Ernest Pintoff (hindi ko nga kilala kung sino ang taong ito!), isang Academy Award winner film director sa Hollywood. Kinuwento niya rito kung paano siya naka-survive sa stroke at mga medical complications.

Nakatutuwa siyang basahin dahil may part na informative at minsan ay tatawa ka, pero may mga part din na boring kaya hindi ko na siya nabasa ulit. Nakalagay lang siya sa gilid ng higaan ko ng ilang buwan na.

Saka ko lang din ulit nalaman na ang dami ko pa rin palang libro na katulad ng kapalaran ang dinanas sa kamay ko. Binuklat ko lang ang ilang pages ng mga ito pero hindi ko na nabasa ulit. Ni hindi nga yata ako naka-ten pages sa mga ito.

Gaya nitong 'The Origins of Love and Hate', na sa title pa lang ay interesting na para sa akin, pero nakakadalawang page lang yata ako ay binitiwan ko na kaagad. Sa Sobrang lalim ng paliwanag ng author ay hindi ko na maarok. Sa sobrang dami na nga ng iniisip ko ay dinagdagan pa ang iisipin ko dahil sa librong ito.

Ito namang 'Sino Ang Allah?' ay bigay ng kaibigan kong Muslim na si Asnawi ilang taon na ang nakararaan. Siguro gusto niyang magbalik-Islam ako (balik Islam ang tawag nila sa mga taong na-convert sa Islam) kaya ibinigay niya sa akin ito. Ito ang talagang hindi ko pa nabubuklat ang mga pages, pero interesado na akong basahin ngayong naalala ko na ito.

Ito namang 'Young man, go into business -Jose Rizal', ay mahigit sampung taon na yatang inaamag sa cabinet na hindi ko rin nabubuklat kahit minsan. Pero balak ko na ring basahin sa mga susunod na araw, linggo, buwan, bahala na.

Ito namang 'The Story of Money' ay isa ring napaka-interesting na libro/children's book para sa akin pero ilang pages lang at hindi ko na rin nabuklat pa ulit.

Ang dami ko ring libro na art-related pero hindi ko rin nabubuklat. Gaya nitong 'The Clockwork Muse' na dalawang taon ko na yatang nabili pero hindi ko pa rin nasisimulang basahin.

Ito namang 'Man As Hero: The Human Figure in Wester Art' ay napaka-interesting na subject para sa akin. Pero mag-iisang taon na rin yata ito sa cabinet at hindi ko na rin nabuklat.

Ito pa ang isa na wala na ngang nakasulat na kahit ano ay hindi ko rin nabubuklat at napag-aaralan kung ano talaga ang laman. Kunsabagay, kahit title nga nitong libro ay hindi ko rin maintindihan dahil Chinese ang sulat. Basta ang laman ng librong ito ay puro Chinese painting na parang 'Zen-inspired'. Nabili ko lang ito sa isang ukay-ukay sa Avenida ilang taon na rin ang nakararaan.


Ang nakakatawa, nang isalang ko na sa scanner ang librong ito ay may isang nalaglag na nakatiklop na papel. Hindi ko gaanong maintindihan ang sulat pero mababasa sa una ang 'Kuya' at 'Kayamanan'. Saka ko lang naalala, binigay pala ito sa akin ng isang may edad na babae mga 4-5 years ago na siguro habang nanghihingi siya ng limos sa akin. Tinanong ko pa nga sa kanya kung ano ito. Sabi niya ay pampaswerte daw. At ang natatandaan ko ay inasar ko pa siya, "E bakit kayo hindi sinuwerte?" Inisip ko na lang na sana ay fairy godmother 'yun o kaya ay kabit ng genie para bigyan ako ng tatlong kahilingan.

Ito namang 'Livre D'Images' ay isang French Book na ang laman ay hindi ko rin malaman kung storyboard o comic strip, walang nakasulat na kahit ano. At kahit meron man ay siguradong hindi ko rin naman maiintindihan dahil French. Hindi ko ito nabuklat ng matagal kaya hindi ko kabisado kung ano nga ang ibig sabihin ng mga illustrations. Nabili ko ito ng sampung piso ilang taon na rin ang nakararaan sa isang malaking bookstore.

PICTURING AMERICA

Naka-attend ako ng opening ng exhibit na pinamagatang 'Picturing America: America's History Through Our Nation's Art' na ginanap sa SM Baguio. Ang mga naka-display ay high-quality prints ng mga sikat na trabaho ng mga kilalang sculptors, painters at illustrators ng Amerika, kabilang sina N.C. Wyeth, Norman Rockwell, James Whistler, Mary Cassat, John Singer Sargent, at napakarami pang iba. Mga prints lang ito pero napakagandang tingnan at kitang-kita ang hagod ng bawat artist.




Maraming kilalang tao ang nagpunta sa naturang event kabilang na ang mayor ng Baguio.

Nagkita kami ng kaibigan kong musikero na si Valaram Das at dinala niya ako sa Vacos, gallery ito ng filmmaker na si Kidlat Tahimik.

*****
Mayroon akong maikling interview na lumabas sa website ng Sigmate Studio. Kakaiba ang website na ito dahil pinaghalong art at pagkain ang laman.

RAMON R. MARCELINO

Kung sa ordinaryong mambabasa, siguro ay hindi masyadong matatandaan ang pangalang Ramon R. Marcelino. Ngunit sa halos lahat ng naging bahaging kasaysayan ng komiks sa Pilipinas, hindi maaaring hindi makilala ang tulad ni Mang Ramon.

Editor ng ilang komiks title ng GASI noong 1960s, naging editor-in-chief ng sampung taon sa New Ace Publications noong 1968, nobelista at manunulat, isa sa naging mahalagang opisyal ng APEPCOM (Association of Publishers and Editors of Philippine comics Magazines) kasama sina Tony Velasquez, Angel Ad Santos at Clodualdo del Mundo at nagsulong ng 'Golden Code ng komiks', naging pangulo ng KPPKP (Kapisanan ng mga publisista at mga Patnugot ng mga Komiks-Magasin sa Pilipino), naging production manager ng 'The Manila Times', editor at nanguna sa pagbubuo ng aklat na 'A History of Komiks of the Philippines and other Countries', nagsulat ng aklat tungkol sa kasaysayan ng Roces family at ang kanilang publication business sa Pilipinas, gumawa ng ilang aklat at babasahin tungkol sa komiks scriptwriting, creator ng karakter na si 'Cleopakwak' na isinapelikula noong late 60s, screenwriter ng pelikulang 'Bakekang' ni CarloJ. Caparas noong 70s, at napakarami pang achievements kung industriya lamang ng komiks ang pag-uusapan.

Nagtapos ng kursong Journalism sa Manuel L. Quezon Institute (ngayon ay MLQU).

Siya ang editor na nagsabi noon kay Alex Niño na: "Hindi bagay sa Pilipinas ang gawa mo, dapat ay sa ibang bansa ka magtrabaho."

Nang tanungin ko siya tungkol dito ay ito ang kanyang sagot:

"Na-misinterpret ako ni Alex na akala niya ay kinukutya ko ang gawa niya. Ang totoo, nang una kong makita ang kanyang trabaho ay alam ko agad na magtatagumpay siya kung sa ibang bansa siya gagawa. Hindi pang-Philippine komiks ang kanyang trabaho noon dahil may pamantayan noon ang mambabasang Pilipino na kailangan ay magaganda ang mukha at mukhang Pilipino ang mga karakter. Compliment iyon at hindi insulto."

Ilan lang ito sa napag-usapan namin sa isang exclusive interview para sa Pinoy Komiks Rebyu.

ANG PAGTANGGI SA AWARD

Hindi ko alam kung ano ang iisipin ko nang mabalitaan kong pinagkalooban ng award si Edgardo Reyes ng Komisyon sa Wikang Filipino ngunit tinanggihan niya ito. Nangyari ito kasabay ng kaarawan ni Francisco Balagtas. Ang isa sa katwiran, wala namang siyang nakikitang pag-unlad sa sariling wika.

Kaya ang tumanggap na lang ng award ay si KWF Chairman Joelad Santos at sinabing, "Sa ngalan ng Komisyon sa Wikang Filipino, ang karangalang ito ay para kay Edgardo M. Reyes. Nagdesisyon po siyang hindi niya ito tatanggapin. Pero ang paggawad ng karangalan ay desisyon po ng komite. Naniniwala kami na si Edgardo Reyes ay isang magaling na manunulat at amin pong paninindigan na ipagkaloob ang award sa kanya at hindi po namin babaguhin. Ito ay para sa kanya at iingatan ng Komisyon sa Wikang Filipino para kay G. Edgardo Reyes isa sa pinakamagaling na manunulat sa wikang Filipino…”

Prinsipyo. Iyan ang malaking pinagkaiba ng tao sa hayup. Maraming palamuti sa buhay ng tao. Maraming mga palabas. At ang prinsipyo ang pumupuna nito.

Sa huling bahagi ng programa ng awarding ceremony, nagsalita si Edgardo Reyes, ito ang kanyang sinabi, "Literatura? Wala naman akong naiintindihan d'yan," sabi niya. "Ako nama'y pinabili lang ng suka. Kaya lang naman ako napasok sa pagsusulat, e, dahil ito ang mas magaan-gaang trabaho na nakita ko mula sa pagiging tubero. Kaya kung tatanggap man ako ng ganyan kalaking award, dapat, e, alam kong kumpleto na ako. Hindi pa ako kumpleto. Hanggang ngayon, e, tuluy-tuloy pa rin ako sa pag-aaral, sa pag-iisip ng mga bago, kung paano ko mas mapagbubuti ang mga sinusulat ko."

Ikinuwento rin niya na noong 1991 pa ay tinanggihan na niya ang Gawad Francisco Balagtas. Nagbilin din siya sa kanyang mga anak na hindi sila tatanggap ng anumang parangal kahit mamatay na siya. Ang tanong ng mga kabarkada niya, paano kung National Artist?

"Teka, sandali...National Artist? Mas malaki 'yon! Mas masarap tanggihan 'yon!"

Sabi pa niya, "Kung mapupunta kayo sa bahay ko, makikita n'yo, hindi tapos. Writer na writer talaga ang dating. Ang writer kasi, lalo na dito sa 'tin... sa Pilipinas, hindi naman masyadong umaangat ang buhay. Tulad ko, mas pinapahalagahan pa ako sa Japan kaysa rito. (Bestseller doon ang translation ng kanyang Sa Mga Kuko ng Liwanag.) May mga Japanese journalist na pumupunta sa bahay para lang interbyuhin ako. Pero 'pag pinagmamasdan ko ang bahay ko, naiisip ko, 'Ang suwerte naman ng bahay na 'to, laging may room for improvement."

Palakpakan ang mga tao sa malinaw na parallelism niya.