UMIINIT NA DISKUSYON

Puno ng kontrobersya ang komiks na ilalabas ni Carlo Caparas.

SULUTAN

Base sa iba, sinulot daw ni Carlo ang project sa Mango.

Mango lang ba ang may karapatang maglabas ng komiks? Sila ba ang unang nakaisip ng P10.00 na komiks?

Sa palagay ko ako. Hindi ba nagkaroon pa nga ng diskusyon dito kung dapat bang murahan ang komiks? Ako ang nanalo. Baka nagbabasa nito sina Caparas at Mango?

Sinulot ni Caparas ang Sterling sa Mango?

Sabi ni Donna Villa: Maraming publishers ang kumakausap sa kanila noong pang Caravan. Sabi naman ng vice president for marketing ng Sterling: Sinubaybayan nila si Caparas mula pa noong unang araw ng Caravan nito.

Lumalabas na hindi si Caparas ang sumulot sa Sterling. Ang Sterling ang lumapit kay Caparas.

Business. Kailangan nating matutunan ito.

PAGE RATE

Malaki ang offer ng Mango sa mga writers at artists.

Hindi masyadong malaki ang kay Caparas, pero sapat na kung ikukumpara sa Atlas at Liwayway.

Pero mismong si Hal Santiago ang nagsabi: Magdu-drawing ako ng libre, para ito sa komiks industry! (sabi niya kay Caparas sa huling meeting namin sa Maxs restaurant.

Mas excited gumawa ang mga beterano kay Carlo kesa sa Mango. Wala silang pakialam kahit mataas ang rate ng Mango?

CONTENT

Kung magsusulat ka sa Mango, bibigyan ka ng synopsis ng ‘Love Notes’ at ‘Maalala Mo Kaya’, ita-translate mo ito sa komiks.

Mag-isip ka ng istoryang kahit anong gusto mong isulat, puwede mong I-submit kay Carlo. Puwede ka ring mag-propose ng nobela at pumili ng artist na gusto mong maka-partner.

WORKERS

Sa Mango, ayon sa pagkakaalam ko, 16 pages ang gagawin ng isang artist at writer. Kung 32 pages sila, apat na tao lang ang makagagawa. Hindi ko rin sure kung monthly sila or weekly.

Kay Caparas, weekly ang labas. 5 titles kaagad. Bawat isang title, 8-12 persons ang magtatrabaho.

REVIVING THE INDUSTRY

Sa isa lang sila nagkasundo.

Pareho nilang ipinagmamalaki na: Bubuhayin namin ang komiks!

Ang dalawang 'propeta', hindi magkasundo. Hehehe!

Buti na lang may sarili akong kulto.

CAPARAS’ PRESSCON AT KOMIKON

Super bongga naman itong presscon ni Carlo Caparas. Pagpasok ko pa lang sa Intramuros ay sinalubong na ako ng mga streamers sa lahat ng poste tungkol sa pagbubukas ng bago niyang komiks. Meron pang banda sa harap ng NCCA, may mga majorette pang nagsasayaw.

Ibang klaseng event ito sa komiks dahil pipitsugin ang mga bisita—Pangulong Gloria Macapagal Arroyo, Heherson Alvarez, Manoling Morato, National Artists Napoleon Abueva at Alejandro Roces, isang Governor, isang Vice Mayor, mga opisyal ng Department of Education, mga kawani ng Komisyon sa Wikang Filipino, sangkatutak na reporters at journalists galing sa lahat ng television stations, mga dyaryo at magasin, mga dealers mula sa Luzon, Visayas at Mindanao tulad ng Newspaper, Magazine and Komiks Dealers Association of the Philippines (NMCDAP), Central Luzon Newspaper and Magazines Dealers Association, Newsmag Dealers Association of Visayas (NDAV) at ang Mindanao Print Media Association.

Mahigpit ang security, pero ang dami pa ring tao. May giveaways tulad ng tshirt, pentel brush, 2 signpen, 2 notebooks, malaking photo album, pamaypay, at isang kilong bigas (totoo ito ha). Merong libreng kape sa bagong dating, merong free lunch, may Jolibee nu’ng merienda time. O di ba ang taray!

After ng presscon ay nagkaroon ng open forum. Mas natutok ang usapan between the publisher and the dealers. Sila kasi ang walang humpay na nagtanong kina Caparas at sa Sterling. Masyadong teknikal na ng distribution topic ang nangyari kaya hindi ko gaanong nasubaybayan. Bigla pang may sumulpot na representative ng Philippine National Bank (PNB) para sa dealings ng publishers at dealers. Nag-aanounce na rin na magkakaroon ng hotline (parang call center) ang Sterling para lang sa komiks department nila para kung sakaling may tanong ang lahat ay doon lang tatawag sa number na madaling kabasaduhin.

Seryoso sila. As in.

Tutal ay tapos na ang presscon, puwede na akong mag-tsismis ulit sa mga nakaraang pangyayari. Naka-attend ako ng unang meeting between the contributors and Sterling almost a month ago sa Raffles Building sa Ortigas (dito isi-setup ang opis ng bagong komiks). Nang una kong malaman na Sterling ang business partner ni Caparas, napaisip agad ako: “Kala ko Mango ang may hawak sa Sterling?”

Nasagot ang tanong nang sa una pa lang pagpapakilala ng vice president for marketing ng Sterling ay nabanggit niya ito: “Updated kami sa nangyayari. After ng Komiks Congress ay nasubaybayan na namin ang balita tungkol sa balak na Komiks Caravan ni Direk Carlo. Hindi na namin tinigilan na subaybayan siya, hinabul-habol namin siya kahit saan siya magpunta. At ‘yun ang simula ng pakikipag-deal namin bilang partner sa kanila ni Donna Villa.”

Kanina, sa open forum, ito naman ang binanggit ni Donna Villa: “Maraming kumontak sa aming mga malalaking publishers habang ginagawa ang Caravan para makipag-partner sa paglalabas ng komiks. Pero dito kami sa Sterling mas napalagay ang loob.”

Kung pagbabatayan natin ang mga dialogues na ito, ang laki ng naitulong ng awareness ng Komiks Congress at Komiks Caravan para sa mga business entities na sumusubaybay sa ginagawa ni Caparas.

Package deal si Direk Caparas kung tutuusin, sikat na, maraming koneksyon (pati sa gobyerno), at hindi mahirap lumabas sa mga tv stations. Kung ako ay isang financer at gusto kong sumubok ng isang business na meron nang foundation, kukunin ko na nga itong si Caparas. Nagtrabaho siya ng husto simula noong February, lumabas sa dyaryo araw-araw at laging balita sa tv.

At ito pa ang nasagap ng aking mala-agilang mata kanina sa presscon, gagala-gala si Joe D’Mango habang ginagawa ang presscon. In fact, sa harap ko lang siya nakapuwesto hehehe. Ano kaya ang ibig sabihin nito? Hmmm…

Hindi ko pa alam kung ano ang nangyayari ngayon sa Mango. Pero last week ay nakatanggap ako ng balita na itutuloy nila ang paglalabas ng komiks, at hindi nila ito iiwan. Malakas nga ang kutob ko, may niluluto silang project. Abangan na lang natin.

Samantala, napapansin ko sa sarili ko…na tsismoso na nga ako hahaha! Puwede na ba sa The Buzz?

*****

Nakausap ko rin kanina sina Tagailog at Jon Zamar. Itinanong ko ang tungkol sa Komikon. Sabi nila ay baka maurong ito sa November 17, final na ito.

Gusto ko ang konsepto nila ngayong taong ito. Parang kakantahin ko yata ang sikat na kanta ni Verna Liza: Magkaisa….at magsama…kapit-kamay….

HISTORIAN’S POINT OF VIEW

Isa sa tinitingala kong historian pagdating sa Asian comics ay si John Lent. Karamihan ng mga infos na na-research ko tungkol sa komiks sa ibang bansa sa Asya ay sa kanya ko nakuha.

Ito ang pinakabago niyang report sa kaganapang nangyayari sa komiks sa Asya.

THE TRANSFORMATION OF ASIAN COMICBOOKS

Pero sa dinami-dami ng article na nabasa ko tungkol sa history ng komiks sa Pilipinas, laging nakakasama ang linyang ito:

‘The old Philippine komiks scene was starting to die out already in the 1970s, with the onslaught of martial law and the migration of artists to the U.S.’

Na para sa akin ay hindi totoong nangyari. Kailanman ay hindi namatay ang komiks noong 70’s, dahil kabaligtaran ang nangyari, mas lumakas pang lalo ang komiks.

Naglatag na ako dito ng mga datos noon pa, hindi ko na kailangan pang ulit-ulitin. Ang 70s-80s era ang pinakamalakas na bentahan ng komiks sa buong kasaysayan nito. Sa katunayan, isa nga sa puna ng marami, bumaba diumano ang quality ng mga artworks ng 70s, ito ay dahil nga sa dami ng trabaho at sunod-sunod na deadlines ng mga illustrators.

At hindi rin totoong nakaapekto sa local industry ang pagpunta ng mga artists noon sa US para gumawa sa DC. Totoo, nawala sina Redondo at Alcala, pero maraming naiwan dito. Nandito pa sina Hal Santiago, Mar Santana, Federico Javinal, Vic Catan Jr, Rudy Florese, at marami pa. Bumalik nga ulit dito si Alex Niño noong early hanggang mid 80s. Ang ilan sa mga ito ay nakapag-drawing sa komiks sa US pero hindi sila nagtagal sa pagtatrabaho doon. Ang dahilan: isyu ng pagiging agent nina Tony de Zuñiga at Nestor Redondo.

Bilang sa daliri ang mga artists natin na nanatili noon sa US comics. Ang isang buong laksa ay naiwan dito sa Pilipinas. Sila ang nagpatuloy ng mga iniwan nina Redondo at Alcala. Kaya imposibleng naapektuhan ng pag-alis ng ‘iilang’ dibuhistang ito ang buong Filipino komiks industry kung business side ang pag-uusapan.

Kailangan na rin sigurong mag-upgrade ng mga foreign historians ng mga informations na kanilang nakukuha tungkol sa kasaysayang nangyari sa Pilipino komiks.

KAILANGAN KO PA BANG SABIHIN?

Akala ko pa naman e marami nang nakakatunog kung sino ang tinutukoy kong magkakaroon ng press conference ngayong Huwebes sa NCCA. Hindi ko akalaing marami-rami rin ang nag-text at nag-email sa akin kung sino nga ‘sila’.

Sige, hindi ko na pahahabain. Tutal e malalaman niyo na rin naman. Walang iba kundi si…

Carlo Caparas.

Sa tulong ni Donna Villa at Sterling Corp.

O ayan, sinabi ko na. Ilang linggo na rin kasing nagmi-meeting tungkol dito at sa kasalukuyan at nag-iipon na ng mga materyales para sa limang titles na bubuksan. As usual, ang lahat ng nagsidalo ay galing sa old industry. Pero walang dapat ipagtampo ang mga bagong gumagawa ngayon dahil kasama sila dito. At sa maniwala kayo at sa hindi, ayon na rin kay Caparas sa mga nakaraang meeting, maglalabas din siya ng ‘manga’ (o di ba ang saya!)

Kung inyong matatandaan noon, binanggit ko dito na hindi kailangan apurahin ang mga programang ito simula pa noong Konggreso ng Komiks. One step at a time tayo. Pinag-aaralan lahat.

Ito na ‘yung sagot sa puna ng marami na: ‘Bakit hindi na lang mag-publish si Caparas ng komiks sa halip na magsayang ng pera sa Komiks Caravan?’ Ito na, magpa-publish na. At ginamit niya ang Komiks Caravan para makahatak ng mga distributors sa iba’t ibang probinsya. Good business strategy. Businesswoman si Donna Villa, alam na niya ang mga actions na gagawin nila ni Caparas. Nai-close na daw nila ang deal sa mga newspaper dealers na basta may dyaryo, dapat may kasamang komiks.

So, bakit ang daming press release at guestings sa tv si Caparas noong bago pa man mag-Konggreso ng Komiks? Ito ang dahilan: awareness. Gumastos si Caparas ng pera, panahon at pagod para dito. At hanggang ngayon, tumataya pa rin siya, parang sugal, kung bebenta pa nga ang komiks. Pero nangako siya na ilalaban niya ito ng hanggang limang tao, bumenta man o hindi.

Pero may nangyayari daw na hindi kaaya-aya. Hmmm.

Business partner issue? Ang pagkakaalam kasi noong una, Mango-Sterling ang magka-partner. Ngayon naman, Caparas-Sterling na. Wala ako sa posisyon para magsabi kung may conflict of interest nga. Nakikitsismis lang ako. Ayaw niyo ba nu’n, may ‘bubwit’ sa loob ng industry na umaali-aligid na ang pangalan ay Randy hehehe?

Aantabayan na lang natin ito sa ibang mga araw kung ano ang mga mangyayari. Kapana-panabik, hindi ba? Parang komiks hehehe.

Pero kung ako ang tatanungin, walang problema kung iisa sila ng business partner. Ang mahalaga ay may regular na lumalabas na komiks. Ibig sabihin nito, may trabaho para sa mga komiks writers at artists. E kung papayagan nga ako ng Sterling, gagawa rin ako ng sarili kong grupo, sila ang mag-finance. Contest na lang kaming tatlo nina Caparas, Mango at ako, kung anong komiks ang bebenta hahaha.

Pero seriously, isa sa naging pasalamat ko kay Caparas ay nang bigyan niya ulit ng trabaho at mapagkakakitaan ang mga beterano nating manunulat at dibuhista. Malambot ang puso ko sa ganitong issue dahil alam ko ang kalagayan ng karamihan sa ating mga beterano. Kung may pulitika o kashowbisan mang nakikita ang iba sa pagpa-publish ng komiks ni Caparas, nakikita ko naman na walang halong pulitika ang pagtulong niya ngayon sa mga dati niyang kasamahan sa komiks. Alam na alam niya ito, galing din siya sa hirap. Hindi naman sa ipinagtatanggol ko si Caparas, pero sometimes, pride ang nagiging dahilan kung bakit hindi natin nakikita ang other side of the coin ng pagpa-publish niya ng komiks.

Mahaba ang limang taon kung tutuusin para sa pag-aaral kung paano sisigla ang sales ng komiks sa modernong panahong ito. Matututunan ito lahat ni Caparas sa mga darating na buwan (iyon ay kung magiging open siya sa mga ideas ng iba).

Samantala, nandito tayong lahat sa mundo natin dito sa internet. Nagkakampi-kampi, nang-aaway, nagtatampo, nagtitirahan, nag-aasaran, nagbobolahan. Pero isa lang ang malinaw, may mundo pa rin ang komiks. At iyon ang pinag-uusapan nating lahat dito.

Bukas, maaga akong papasok sa animation studio. Maghapon na naman akong nakaharap sa storyboard habang kausap ang katabi ko tungkol kina Katrina Halili at Angelica Panganiban. Hindi ako nagbabanggit tungkol sa komiks, alam kong hindi ako masasakyan ng katabi ko.

*****
Tuloy na rin sa July 26 ang BICOL KOMIKS CARAVAN.

Ang magtuturo para sa scriptwriting ay sina Terry Bagalso at Beth Lucion-Rivera. Samantalang sa art naman ay sina JunLofamia at Ernie Patricio.

Hindi ko pa masyadong alam ang ilang detalye dito, manghihingi na lang ako ng mga litrato sa kanila pagkatapos ng seminar/workshop.

Lagare dito si Joelad Santos, tatapusin lang niya ang presscon sa NCCA tapos ay takbo na siya sa Bicol para sa Caravan.

3D MODELERS NEEDED
Core Job Responsibilities

As a 3D Modeler, you will build feature-quality organic, mechanical and environmental elements in Maya. You are comfortable receiving and implementing direction and make good self-directed decisions in times of ambiguity. You make good decisions with grace under pressure. You seek and offer help readily. You enjoy being part of a team.

Responsibilities:

• Based upon concept drawings and reference materials as well as direction from art leads, consistently create 3D assets within the correct specifications, taking into account any previous designs, styles, directions, and guidance set down by the Producers.
  
• Participates as a team member in determining aesthetic solutions and provides feedback to the other members of the production team.
• Contribute solutions to visual problems and understand the film's overall aesthetic and implement this in the execution of work.
• Expected to mentor entry level modelers and must be able to assist them with their work.

Qualifications:

• Filipino
  
• An art background is a plus.
  
• Proficiency working in Photoshop.
• Understanding of efficient models and texture layouts.
• Ability to create realistic human forms and likeness, as well as from reference materials with a high level of accuracy.
• Ability to model moderate to complex characters and/or environments without specific references.
• Your portfolio/demo reel should include your best fully-rendered work: stills and/or animation, starting with your most recent work. Please include a shot list. If your demo has contributions from other artists, please detail in your shot list what you were responsible for and what your role was on each project.
• Demonstration of skills will be required. Please bring your Maya scene files, if available, when called for an interview.

Job type:

Freelance/Contractual

Submission Guidelines:

Please email your CV’s along with URLs or work samples featuring your best work to careers (at) manoproductions {dot} com. Due to the volume of applications, we can only contact those applicants who are short-listed for interviews. By submitting your information, you consent to correspondence with your references for the purposes of considering your application.

*****

GOLDEN LEGACY ART EXHIBIT
AND COMMEMORATIVE BOOK LAUNCHING

Saturday, July 28, 2007 4 pm
Pasig City Museum

PRESSCON, AT AKO NA ISANG TSISMOSONG PRESS

Tuloy na ang press conference ng bagong publisher, open ito sa lahat na gustong pumunta. Gaganapin ito sa NCCA Bldg. Intramuros, Manila, July 26 (Huwebes) 11:00 ng umaga (libre ang tanghalian). Hindi lang ‘mga’ publishers ang dadating kundi ang mga distributors na nakalap nila para mag-distribute sa kasuluk-sulukan ng Pilipinas.

Meron daw open forum na mangyayari (sana ay huwag ‘na naman’ kapusin sa oras hahahaha!) para sa gustong magtanong tungkol sa komiks na lalabas at kung paano ito ima-market.

Para sa karagdagang impormasyon, tumawag sa 3621641 to 44 loc. 105 and look for Vivian Go or Tina Co. Puwede ring mag-email kay martin(dot)cadlum(at)gmail(dot)com.

*****

Sigurado na daw na dalawang ‘malalaking’ publishers ang maglalabas ng komiks na naka-pattern ang marketing strategy sa old komiks. P10.00 na nga ang presyo nito. Malalakas ang loob nila dahil may kani-kaniya silang business partner.

Ilang linggo ko ring ni-research kung sino ang kani-kanilang business partner.

Muntik nang malagas ang buhok ko sa ilong nang malaman ko. Itong dalawa palang publishers ay…IISA NG BUSINESS PARTNER.

Ay! Nadulas ako…ahihihi.

Ito ang tinatawag na…dalawang ibon sa isang putok.

*****

Naka-apat na issues lang pala itong manga-anime inspired na komiks. Itinigil na daw ng medyo may kalakihan ding publisher ang pagpa-publish nito dahil hindi naman daw bumebenta (aba’y…bakit ngayon niyo lang na-realize ‘yan ahihihi!).

Wala daw muna silang tiwala na maglabas ng komiks ngayon. Pero sa maniwala kayo’t sa hindi, kapag pumatok itong lalabas na komiks ng dalawang upcoming publishers, siguradong gagaya rin ang publisher na ito. Kabisado ko, dahil karamihan ng mga tao sa publication na ito ay galing sa...GASI ahihihi.

Pero dahil nga wala pa silang idea na may dalawang publishers na maglalabas ng murang komiks, naggu-go-with-the-flow muna sila kung ano ngayon ang visible sa market. Gusto daw nilang makagawa ng komiks na ang quality (art and story) ay parang Marvel at DC, balak yata nilang I-market internationally.

Ay gudlak!

Ang unang itatanong sa inyo ng mga creators ay…kung magkano ang bayad ahihihi.

Gusto nila ng superhero komiks para isabay sa Marvel at DC? Ay gudlak talaga! E halos kasindami na ng buhangin sa Boracay ang superhero sa Amerika at sa buong mundo. Anong tsansa niyo na papansinin ng international market ang mga superheroes na gagawin ninyo? E ang Marvel nga ang daming sikat na superheroes na walang sariling title.

Napaghahalata talaga na dapat pa nilang pag-aralan ng husto ang current situation ng komiks hindi lang sa Pilipinas kundi sa buong mundo.

Ito ang analysis ko nitong mga nagdaang taon kung ano ang malakas ngayon sa international market:

1. Tinalo na ng graphic novels ang book industry pagdating sa sales. Ayon ito mismo sa Times magazine. No wonder, kaya nagkalat ngayon sa bookstore ang mga compiled comics ng Marvel at DC para magmukhang graphic novels. Gusto nilang makipagsabayan sa market ng graphic novels.
2. Mas tinatanggap ngayon ng international market ang mga kuwentong may cultural identity ng creator/s. interesting para sa maraming tao na matuklasan ang kultura ng iba. Parang ‘yung isang Pinoy na ipinagmalaki pang I-post ang gawa ng mga sikat na Pinoy artists sa isang forum. Biglang binara ng isang Amerkano: “As far as the Philippines goes -- I notice you're putting a fair chunk of emphasis on the term "third-world," and that you're defining "success" mostly as "having made it in mainstream North American comics. I'm more interested in the Philippines-born and Philippines-centric "komiks" than who is working in the American comic industry, to be honest.” Ahihihi!
3. Ang international comics ngayon ay binubuo na ng magagaling na tao (story and art—lalong-lalo na sa story). Nasa pedestal na ang visual narrative (comics) ngayon sa tulong nina Will Eisner, Frank Miller, Alan Moore, Neil Gaiman, Art Speigelman, Harvey Pekar, Marjane Satrapi, David B., Scott McCloud, at marami pa. Dahil sa ganitong sistema, hindi nakapagtatakang matalo ng graphic novels ang book industry dahil ‘malaman’ at ‘intelligent’ na rin ang laman ng mga komiks sa international. Gusto ninyong makipagsabayan sa international market? Pagsulatin ninyo sa komiks sina F. Sionil Jose, Bienvenido Lumbera at iba pang literary writers. Hindi ‘yung namik-ap lang kayo ng isang nagpost sa Deviant Art ng nakakatuwang superhero character pagkatapos ay inalok na ninyo para maging international comics creator ahihihi!

KOMIKS NG DIGMA

Kung inaakala ninyong mga pulitiko lang sa panahon ng eleksyon ang kayang gumawa ng komiks, nagkakamali kayo. Maging mga 'leftist group' ay naglalabas din ng komiks paminsan-minsan lalo pa't may mainit na isyung pulitikal sa Pilipinas. Ang mga komiks na nasa ibaba ay regular na lumalabas noong late 80s hanggang mid-90s at itinitinda ng mura kung hindi man libre sa mga organisasyon at NGOs.

Karaniwang mababasa loob ang mga kuwento ng manggagawa at magsasaka, pagliligtas sa kalikasan, paglaban sa mga mapang-api sa lipunan, at ang pagpapaalis sa US bases noong nasa Pilipinas pa ito.

ANIMATION, ANIMATION, ANIMATION

Animated movie na ang isa sa pinakapaborito kong graphic novel. Panoorin niyo ang teaser na nasa itaas.

*****
Tumanggap ako ng freelance job sa animation studio as a storyboard artist. Mag-oopisina ulit ako ng 3 days sa isang linggo. Kakainin nito ang oras ko. Kaya malamang na matagal-tagal pa ulit ang pagpo-post ko dito sa blog. Pagkakasyahin ko na kasi ang oras ko kasama na ang pagdrawing ko sa Guardian Empires at Headlocked 2. Ang natitira ko pang mga oras ay uubusin ko naman sa personal komiks works--ang pagbubuo ng compilation ng mga articles about komiks industry with Fermin Salvador, at ang regular kong pagsusulat sa isang bagong publisher ng komiks (nag-propose ako dito ng nobela, gusto ko sanang maka-tandem ang isang beterano at kilalang illustrator).

Kaya ang tingin kong maaapektuhan dito ay itong blog ko. Hindi ko alam kung kailan ulit ako makakapag-post. Baka next week na, or 2 weeks from now, hindi ko pa alam. Sinasabi ko lang ito baka kasi marami ang magtaka bakit magiging matagal ang updates ko dito.

2-3 months lang naman ito, gusto ko lang kasing upuan itong animation studio dahil magiging pride ng Pilipinas ang animated movie na gagawin. Of course, nauna na ang Panday at Kapten Barbell ni Gery Garcia noon (na mga tv series), ang Hoodwinked (all-Filipino studio pero funded ng foreigner).

*****
Gusto ko lang din na sabihin na nagtayo ng kauna-unahang animation studio sa ang ilan nating mga kababayan sa Western Visayas, ito ang Apex Animation and Creative Studio. Kasama sa pumunta sa Komiks Caravan namin sa Iloilo ang art director nito na si Arnold Fuentes. All-out support tayo sa project na kanilang ginagawa.

TEASER AND PRESS CONFERENCE

Ilang buwan na akong nag-iisip ng isang kakaibang project. Iyon bang puwede kong gawin kapag nanonood ako ng tv (yes! nakakapag-drawing ako habang nanonood ng tv). Kung anu-ano ang naiisip ko, puro ka-weirduhan basta magkaroon lang ng project na hindi naman masyadong nalalayo sa ginagawa.

Then isang araw na-meet ko na lang ang isang writer na si Mia Sereno through Tin Mandigma of Read-or-Die. Nag-usap kami tungkol sa plano, tapos ipinakilala ako sa isa ring award-winning writer na si Rebecca Arcega, nag-meet kami one morning sa isang coffee shop. Iyon na, nabuo na.

Puwede ko sigurong sabihin na first time lang mangyayari ang ganitong klase ng collaboration dito sa Pilipinas. At hindi ko muna sasabihin kung anong klaseng collaboration ito. Malaki ang role ng bawat isa sa amin sa project na ito, mawala lang ang isa dito, hindi matutuloy ang project.

Napakaaga pa para ibigay ko ang ilang details, at 'very rough' teaser pa lang ang nakikita ninyong image sa itaas. Pero gusto ko nang magkaroon kaagad ng early promo dahil nagbabalak kaming magpakita ng ilang pages sa 28th Manila International Bookfair sa August.

*****
Magkakaroon ng press conference ang 'big' publisher ng komiks na binabanggit ko dito sa July 26 (12:00 noon) sa NCCA Bldg., Intramuros, Manila. Ang lahat ay iniimbitahan na saksihan ang pagbubukas na ito ng opisyal na pangalan ng mga komiks na ilalabas at ang pangalan ng 'mga' publishers.

Magkakaroon ng kaunting kainan (as usual, 'yun naman ang habol ko hahaha!) sa lahat ng dadalo.

Hindi ko na muna babanggitin kung sino ang 'mga' publishers na ito. Mas magandang sa presscon niyo na malaman kung sino sila at ano ang plano nila sa mga komiks na ilalabas.

May opisina na sila sa Ortigas at isa ako sa naka-attend sa first meeting noong isang araw. Nagsimula na ring magbigay ng mga contributions ang mga writers at artists dahil nagsisimula nang ipunin ang mga materyales.

Magpo-post ulit ako ng tungkol dito bago ang July 26.

PAANO MAKIKILALA ANG ISANG DIBUHISTANG PILIPINO?

Nagkita kami sa kapehan ng isang kaibigang hindi naman fan ng komiks pero laging bumibisita dito sa blog ko. Ito agad ang hirit niya sa akin:

“Akala ko ba Pinoy ka, e bakit gumagawa ka ng manga?”

Tumawa ako. “Ayaw ko pa ba naman nu’n? Binabayaran ako sa isang mas simpleng trabaho.”

Hindi naman sa pagmamayabang, at alam kong marami rin sa inyo ang sasang-ayon sa akin, mas madaling gawin ang cartoony/stylized na drawing tulad ng ‘manga’ kumpara sa realistic. Parang ganito, padrawingin mo si Nestor Redondo na parang Larry Alcala, tiyak na makukuha agad. Pero padrawingin mo si Larry Alcala na parang Nestor Redondo, baka isang taon na ay hindi pa niya ito makuha.

Hindi naman sa minamaliit ko ang mga cartoonists. Ang point ko lang, kung technicalities ng drawing ang pag-uusapan, mas madaling mag-shift ng cartoony ang isang realistic-oriented artist kesa sa cartoonist na gagawa ng realistic drawing.

Puwede akong mag-drawing ng manga, totoo ‘yun. Pero hindi ibig sabihin nu’n e manga artist ako (well, technically speaking, manga means comics din naman). Parang sa music, puwede akong makinig sa bandang Sex Pistol, pero hindi ibig sabihin e punk ako. Puwede rin akong makinig ng April Boy Regino, pero hindi ibig sabihin e jologs ako.

Noon pa man, marami nang dibuhistang Pilipino ang nagsi-shift sa realistic papuntang cartoony pati nga experimental style, isa dito si Alfredo Alcala na nakapag-drawing din ng cartoons noon sa DC. Si Alex Niño ay nag-drawing ng manga few years ago. Dahil sa ganitong katwiran ko, matatawag kong isa akong dibuhistang Pilipino.

Ano ba ang katangian ng isang dibuhistang Pilipino na gumagawa sa komiks?

Brushwork ba? Renderings? Paggamit ng shades and shadows? Realistic drawing? Magaling sa human anatomy?

Oo, kasama ang lahat ng ito. Pero hindi ito ang tunay na esensya ng isang komiks artist sa Pilipinas.

Alam niyo kung ano? Ito:

FLEXIBILITY.

Bakit nagkaroon ng Filipino Invasion sa US? Kasi kaya nating mag-adopt sa form ng komiks ng Amerika? Bakit nang matapos ang Invasion na ito ay nakagawa sa animation, character designing, storyboarding, book illustrations, painting, advertising, etc. ang karamihan ng mga artists natin tulad nina Nestor Redondon, Alfredo Alcala, Alex Niño, Tony de Zuñiga, Flory Derry, Dell Barras, at napakarami pang iba?

Kasi flexible sila.

Bakit nang magsara ang Atlas at GASI dito ay nagtakbuhan din sa animation, advertising, game designing, children’s book, textbooks illustrations ang karamihan ng mga artists natin?

Kasi flexible din sila.

Ito ang tunay na essence natin bilang Filipino komiks illustrators. Kaya nating mag-adopt at kaya nating mag-evolve.

Galing ito sa ating kultura simula pa noong panahon ng Kastila, Amerkano at Hapon. Anyways, mahabang topic na ito at hindi naman ito ang gusto kong I-discuss.

Ang point lang na gusto kong ilabas, ang FLEXIBILITY ang pinakamahalagang sangkap natin kung bakit kaya nating makipagsabayan sa buong mundo.

Pero alam kong may mga tanong diyan sa inyong mga isip: Bakit hindi naka-adopt ang marami nating beterano sa ‘so-called modern’ art ngayon ng komiks? Or sa manga? Hindi ako naniniwalang hindi nila kaya. Ayaw lang talaga nilang gawin. Mayroon silang mga personal na dahilan.

Pero ito ang ating malaking tanong. Bakit nga ba tayo FLEXIBLE?

Hindi kaya dahil aware tayo na kapag hindi tayo nag-fit sa isang trabaho ay baka hindi tayo kumita ng pera? Hindi kaya dahil nasanay tayong mag-adopt sa iba’t ibang kultura kaya natutunan din natin ang iba’t ibang bagay na dala nila?

Well, isa lang ang malinaw kong sagot diyan. Sa artistic point-of-view kung bakit tayo flexible ay dahil dito:

CORRECT ANG FOUNDATION NATIN SA BASIC DRAWING.

Naisabuhay natin ang kasabihang ito:

DRAW FROM LIFE.

Ang cartoony at stylistic na drawing ay madaling I-adopt ng isang artist na tama ang pundasyon sa drawing. Madaling I-deconstruct ang isang bagay kung alam mo na ang structure nito.

Ito ang hindi ko malilimutang sabi ni Hal Santiago sa akin noong 1988 na parang gusto ko nang mag-shift sa cartooning dahil hirap na hirap na ako sa kadu-drawing ng realistic na tao. “Nasa iyo naman ‘yan kung gusto mong mag-cartoons talaga. Pero kung seryoso ka talaga sa drawing, madaling mag-cartoons kung kabisado mo na ang totoong pigura ng tao.”

I’m proud to say, hindi ako bumitaw sa pag-aaral ng classic illustrations. Matibay na guide ito (at foundation) na kahit magwala ako ng husto sa drawing ko, ay alam ko ang basic ng structure na pinagdaanan ko.

Mabalik tayo sa isyu ng Manga vs. Filipino art vs. Western. Natutuwa ako sa pag-uusap at pagtatalo tungkol sa isyung ito. Honestly, niri-respeto ko ang katwiran ng magkakaibang panig, lahat ay may mga points na valid at talaga namang kapupulutan ng aral.

Sa isang tulad ko na ‘deconstructicon’ by nature (parang Transformers hahaha), hindi na isyu sa akin ang mga styles na ito. Ang style para sa akin ay outer layer lang ng isang atist. Ang isang artist ay gumagawa galing sa puso, galing sa isip, at galing sa pakiramdam. At sa mas mababaw na dahilan, dahil sa pera.

Kabisado ko na ang sarili ko, ang gusto ko ay laging nagta-try ng bago, gusto kong subukan ang ganito, gusto kong subukan ang ganoon. Gusto kong pag-aralan ang isang structure tapos ay wawasakin ko ito. Tingin ko ay nasa ‘anti-establishment movement’ yata ako ng art. Personal assessment ko ito kaya hindi ko isyu sa sarili kung magma-manga ba ako o mag-aala-Marvel o mag-ala Berni Wrightson, lahat kasi ito sinubukan ko na.

Ang positive effect, talagang naging flexible ako at hindi ako nangangapa sa isang trabaho na alam kong kaya kong gawin kahit hindi ko pa ito nasusubukan—mapakomiks man o kahit sa ibang media. Hindi ko ito nakikita na negative, alam ko na lumalabas ang sarili kong style kahit ano pa ang gawin ko. At kung ano ang style na ‘yun, iyon ay ang taon ko bilang artist—the years of rich visual experiences.

ANG TOTOONG PROBLEMA NG KOMIKS

Umatend ako ng launching ng Powerbooks Trinoma noong Sabado. Interesting ang mga naging guests, kabilang dito sina National Artist for Literature Bienvenido Lumbera, Pugad Baboy creator Pol Medina, may-ari ng National Bookstore na si Nanay Coring, at iba pa.

Isang audience ang nagsalita tungkol sa kalagayan ng publishing industry sa bansa, na ang tunay na problema ngayon ay ang readership ng kahit anong klaseng babasahin. Totoo naman na sa 85 million na mga Pilipino, baka wala pa sa isang milyon ang talagang readers ng kahit anong babasahin.

Maganda ang binitiwang salita ni Bienvenido Lumbera, hindi ito ang aktuwal niyang sinabi pero ito ang punto niya, “Mahal ang magbasa ngayon. Ang talagang mga readers ngayon na nagpupunta sa bookstore ay iyong nakakabasa din ng English. Ang pagbabasa ngayon ay maituturing nating luho. Dahil hindi lahat ng Pilipino ay kayang bumili ng libro. Kahit nga dyaryo ngayon, kung magbabasa ka araw-araw ay maglalaan ka ng P15-P20 bawat isang araw. Na sa isang karaniwang Pilipino ay malaking bagay na ang halagang ito.”

Mataas ang readership as a whole noong 70s at 80s dahil sa komiks. Kahit komiks ang binabasa ng karamihan sa atin, at least nagbabasa pa rin tayo. Nakikita ko ang problema sa ekonomiya. Babalik at babalik tayo sa tunay na kalagayan ng karaniwang Pilipino na hindi kayang maglabas ng pera para sa isang babasahin. Luho na talaga ang pagbabasa ngayon. Malungkot mang isipin pero ang pagbabasa ngayon para sa marami ay hindi na daw nakakabuhay. Sabi pa ng iba na mapurol din talaga ang pang-intindi, “Napapakain ka ba niyang pagbabasa mo?”

Malalim na ang ugat ng problema ng readership dito sa bansa natin. Napapalala pa lalo ito ng mga babasahing hindi accessible sa karaniwang Pilipino. Hindi accessible dahil kung hindi man mahal ang presyo ay mahirap pa itong hanapin.

Maganda ang binitiwang talumpati ni Virgilio Almario sa opening ng Read-or-Die Convention na ginanap kamakailan tungkol sa problema ng pagbabasa. Isa sa nabanggit niya ang limitadong paggamit ng wikang Filipino sa ating mga babasahin. Isa rin sa nakakatawang nabanggit niya, dito sa Pilipinas, kapag ang libro ay bumenta na ng 1,000 copies, matatawag na itong bestseller.

Ilang taon na rin akong pabalik-balik sa mga bookstores. Sumatutal ay may idea na ako kung anong mga babasahin ang mahal ang presyo. Maging ang Booksale na paborito kong puntahan ay nagmamahal na rin, hindi na ito kasingmura noong bagong labas pa lang nito.

Kaya babalik talaga tayo sa problema ng ekonomiya. Parang cycle ito na paulit-ulit nating iisipin. Mahal ang printing, malaki ang kaltas ng ahente at bookstore, at mga may pera lang ang kayang bumili ng libro kaya mahalin na rin natin ang presyo.

Nakakagulat na sa halos mahabang panahon din ng debate dito sa internet kung dapat bang mahal o mura ang presyo ng komiks, heto at naglalabasan itong malalaking publications na nag-iba ng strategy sa paglabas ng komiks. Tiningnan nila ang reyalidad na hindi talaga kayang bumili ng karaniwang Pilipino ng mahal na komiks. Kaya heto at maglalabas sila ng komiks na P10 lang ang presyo.

Testing ground ito sa tingin ko. Kapag hindi ito pumatok, ang tatlong ito ang dahilan:

1. Hindi na makuha ng mga publishers at creators ang tunay na ‘kiliti’ ngayon ng modernong mambabasang Pilipino.
2. Mahal pa rin ang presyong P10, dahil makakabili na ito ng kalahating kilong bigas.
3. Hindi na kasama sa kawawang kalagayan ng ating mga kababayan ang pagbabasa.

Kapag napatunayan natin na ito nga ang mga dahilan, siguro’y puwede na nating tanggapin na luho o luxury na lang talaga itong pagbabasa.

At panahon na rin para magbago na tayo ng marketing strategy at konsepto sa ginagawa natin (mapa-story man o drawing), ang kailangan na nating targetin ngayon ay ang mga luxurious people o ang mga taong may luho.

******

GOOD NEW SA MGA INDEPENDENT PUBLISHERS!

Nakausap ko si Tin Mandigma ng Read-or-Die at naibalita niya na gusto niyang isama ang mga independent publishers ng komiks (kasama na ang Xerox) sa gaganaping 28^th Manila International Bookfair sa August.

Kung sino sa inyo ang gustong magtinda ng inyong mga ginawang komiks ay puwede ninyong kontakin si Tin Mandigma o kaya ay pumunta sa link na ito sa ilan pang detalye.

GUHIT PINOY + ADHIKA + MY JAPANESE STYLE

Malaking inspirasyon ang ginagawa ng ating mga kababayan sa ibang bansa. Nakapagtayo ang mga Pinoy artists na ito ng community para maisulong ang galing ng Pilipino sa larangan ng pagdidibuho. Ilang beses ko na rin silang nai-feature dito sa blog ko, pero kailangang ulit-ulitin hindi lang para mai-promote ang grupo kundi para makapagbigay-sigla sa atin.

Mapapanood dito ang exhibit ng Guhit-Pinoy na ginawa noong nakaraan taon pa pero magandang mapanood na rin nating lahat.

Sa mga interesadong matuto ng pag-drawing ng human figure sa isang simpleng paraan, matatagpuan ang mga drawing na nasa ibaba sa section ng Advance Human Anatomy ng Guhit Pinoy Drawing Board.

Gumawa ako ng isang simpleng backgrounder ng Guhit-Pinoy kung saan puwede ninyo itong ma-download ng pdf file. Makikita ninyo ito dito: Guhit Pinoy.

Isa pa ring grupo ng mga modern painters ang nabuo sa Kuwait at handa na rin sila sa kanilang major exhibit ngayong taon na ito. Maari ninyong bisitahin ang kanilang blog dito: Adhika.

*****
Kausap ko sa YM noong isang araw ang boss ko. Ito ang tanong niya: ‘Can you draw manga?”

Napanganga ako. “What do you mean?”

“Can you draw Japanese style?”

“I mean…why?”

“Because I am thinking of a new project for you and I like it to be in manga style. Can you draw me a sample manga style?”

Sa isang struggling artist na tulad ko na binubuhay ng freelancing sa aking drawing, may mga bagay na kailangan kong isantabi. Mabuti na lang at flexible ako. After an hour, ipinadala ko ito sa kanya.

Tuwang-tuwa. “Perfect!”

Hindi ko alam kung magkakatuluyan kami sa project na ito. Pero isa lang ang naaalala ko, “When money talks, everybody listen.”

COMICA

Nakatanggap ako ng email galing kay Paul Gravett, tinatanong niya ako kung gusto kong pumunta sa London for 5 days para sa 2nd Asia-Europe Comics Festival, sagot nila lahat. Whoaa! Gulat naman ako! Hindi pa ako makapag-decide, para yatang nakakatakot. Well, sa October pa naman. Ang gagawin kasi sa akin ay maging representative ng komiks ng Pilipinas. Parang hindi ko pa yata carry ito, buti sana kung regular comics convention ito na karamihan ng tao ay comics fans, dito kasi ang kaharap mo ay mga academicians, theorists at reporters ng comics industry ng iba't ibang bansa. I-click ang logo sa itaas para sa ilang details tungkol sa COMICA.

Binanggit din ni Paul na bukas ang COMICA sa lahat na gustong makiisa sa event na ito at maging representative. Narito ang ilang details:

Lingua Comica

The 2nd Asia-Europe Comics Project

Phase 1: Asia-Europe Collaboratory (online artistic project, 27 August – 08 October 2007)
Phase 2: Asia-Europe Comics Project, in association with the COMICA festival in London (20-24 October 2007)

The Asia-Europe Comics Projects Series projects on comics and graphic novels started in August 2006 when the Asia-Europe Foundation (ASEF) gathered 12 comic artists and a team of facilitators in Singapore with the primary aim of promoting the discovery of and building of new relationships between Asians and Europeans in this field by relating their common concerns and aspirations through each other’s eyes. The main theme of the gathering was: ‘Migration: Arrival or Departure?’ A publication containing the process and results of this gathering is due to be launched in October 2007.

Read more...

KOMIKS MARATHON: REDONDO KOMIX #38

Simula ngayon ay maglalagay ako dito ng isang buong komiks. Tatawagin ko itong 'Komiks Marathon'. Ang idea nito ay ilalagay ko ang lahat ng 1st page ng bawat kuwentong makikita sa loob. Magiging informative ito sa ating lahat, lalo na sa mga kabataang ngayon pa lang makakakita ng lumang komiks.

REDONDO KOMIX MAGASIN # 38
Oktubre 5, 1964

Publisher: CRAF Publications, Inc.
Editor: Amado S. Castrillo


TAGISAN NG MGA AGIMAT:
Nobela ni: Virgilio Redondo
Guhit ni: Nestor Redondo

MAGIC BILAO
Nobela ni: Amado S. Castrillo
Guhit ni: Alfredo Alcala

DOKTOR SABAK EN HIS MONSTER
Ni: Larry Alcala

THEME SONG
Nobela ni: Amado S. Castrillo
Guhit ni: Rudy D. Nebres

WAHOO
Nobela at guhit ni: Alfredo Alcala

IBA'T IBANG LATOY
Ni: Menny Martin

AMALIA NG QUIAPO
Nobela at guhit ni: Tony Caravana

ROBINA
Nobela at guhit ni: Elpidio Torres

TENYENTE ALEGRE
Nobela ni: Dominador G. Dumaraos
Guhit ni: Tony de Zuñiga

BAKBAKANG KOMIKS

Siguro aware na kayong lahat na iba’t ibang klase ng tao ang dumadalaw sa mga blogs dito sa internet. May idea tayo kung sino ang mga kakilala natin, at wala naman tayong idea kung sino ang hindi. At kung ilan itong mga ‘hindi’ na ito. Open for public ang blog, pwera na lang kung maglalagay tayo ng sign in page bago tayo makapasok. Pero mahirap naman ‘yun, baka wala nang tumingin ng mga pinopost natin.

Ilang beses ko na rin talagang gustong iwan itong blogging. ‘Yung mga early days ko dito na nakatanggap ako ng paninira e talagang halos hindi ako makatulog dahil sa inis. Tatawagin ka nilang bobo, sinungaling, trying hard, poser, may nagsabi pa nga bakla ako. Sori ka, hindi ako bading, tomboy ako. Minsan nagsisisi ako kung bakit nagbukas pa ako ng blog.

Pero dumating sa point na naaliw din ako. Masokista yata ako hahaha. Karamihan din naman ng pumupuna at nanlalait sa akin ay gumagamit ng ‘alyas’. Pero hindi ko na masyado pang iniisip kung sino sila. Ang katwiran ko, sige magsalita ka ng kung anu-ano, paliliwanagan kita sa abot ng aking makakaya hanggang sa kainin mo ang mga pinagsasabi mo. O kita mo ngayon, hindi na bumabalik ang aking mga ‘stalkers’. At kung bumalik man sila, dahil alam kong andiyan lang ang mga ‘yan, nakikiramdam, handa pa rin naman ako. Sabihin na nila ang pinakamasasakit na bagay tungkol sa akin, gagantihan ko naman sila ng isang makapanindig-balahibo at umaatikabong katwiran. Hahahaa, lalim ‘no?

Seriously, ako man ay hindi natutuwa sa mga nangyayari dito sa blog ko. Pero gusto ko ang idea na ‘no hold’s barred’. Gusto ko ng scenario na may ‘katayan’. Ganito ang naging orientation ko sa kaa-attend ng mga workshops sa universities. Kakatayin ka ng harap-harapan. Kaya natuto akong sumagot. Minsan uuwi akong talunan, pero hindi ako luhaan. Natutunan ko kasi ang isang bagay: Gaano ako katatag humarap sa ganitong mga maseselang sitwasyon? Proseso ito ng maturity. Ang gagawin ko, uuwi ako sa bahay, iri-ready ko na ang pangontra sa iyo. Kapag hindi tinablan, kukulamin na lang kita! Joke!

Kaya ‘yung mga ‘trolls’ at ‘stalkers’ ko na personal na nag-I-email sa akin, o kaya nagpo-post kung saan-saan, dinadala ko dito sa blog ko. Inilalagay ko kung ano ang sinulat nila tungkol sa akin, at sasagutin ko ng maayos pagkatapos. Kapag sumagot na naman sila, ipa-publish ko ulit dito sa blog, at sasagutin ko na naman. E di sila ang nagmumukhang katawa-tawa.

Kasalanan ko rin kung bakit nagsibalikan na naman itong mga damuhong ayaw maglagay ng pangalan nila sa mga posts nila dito. Kung sinala ko sana ng maayos, e di masaya tayong lahat. Makakatulog tayo ng mahimbing.

Kasalanan ko rin kung bakit ang hilig kong magsimula ng gulo. Dapat siguro sa akin, mag-organize ng karate tournament. Dapat sana ay nag-post na lang ako dito ng pictures ko habang nagluluto, o kaya picture ko habang namamasyal sa Megamall. O di ba walang away.

Pero gusto ko pa rin ang idea ng ‘katayan’. Gusto ko pang matuto. At gusto rin nating hukayin ang mundo ng komiks sa full-potential nito. Kung minsan, nagiging personal ang maraming bagay, hindi ito maiwasan. Patunay lamang na hindi natin ka-level ang mga taong ito. Kumbaga ay nag-aaral na tayo ng evolution at natural selection, pinag-aaralan pa rin nila kung bakit kinain ni Eba ang mansanas at bakit nagsasalita ang isang ahas.

Para mas safe, hindi ko na tatanggapin ang mga posts dito na hindi maglalagay ng tunay na pangalan. At kailangang ang pangalan nila ay naka-link sa blog or website nila or may email address na kasama. Sa ganitong paraan, magtirahan man kayo maghapon magdamag, at least alam niyo na kung sino ang mga hahanapin ninyo.

Patawarin niyo ako kung ganito ang pananaw ko sa buhay. Tao lang.

KASAYSAYANG PATULOY NA PAG-AARALAN

Isang interesting na pag-aaral ng kasaysayan ang ibinahagi ng manunulat na si Fermin Salvador tungkol sa industriya ng komiks. Narito ang kanyang ipinost sa Phil. Komiks Message Board:

First Phase - The Formative Years/Era (starting from Rizal's "Matsing at Pagong" in 1800s to the beginning of "Kenkoy")
Second - The Expansion Years (from 1940s to 1950s)
Third - Golden Years/Era (from the 1960s to late 1980s)
Fourth - The Waning Years (from mid 1990s to early 2000)
Fifth - The Transition Years/Era (the time when indies beat the traditional mainstream komiks in late 1990s to mid-2000s)
Sixth - The "Great" Awakening (from mid-2000s to present)

Kumplikado ang kasaysayan ng komiks sa Pilipinas. Maski ang ‘golden age’ nito ay isang malaking katanungan hindi lang sa ating mga new generation of creators kundi noon pa mang bata pa ako sa publication.

Maraming dapat isaalang-alang kung bakit matatawag na ‘golden age’ ang industriya ng komiks. Dapat ay magaganda ang mga trabaho—both writing at drawing, malawak ang nararating at tinatanggap ng maraming tao.

Weird ang history ng industry natin dahil:

• Noong 1950s hanggang 60s naglabasan ang pinakamagagandang drawing sa komiks
• Noong 1970s hanggang 80s naman ang may pinaka-logical at creative na istorya sa komiks.
• Noong 1970s hanggang mid-80s naman ang pinakamataas na sales ng komiks na halos 90% ng reading population ay nagbabasa ng komiks.
• Noong early 90s, kung saan napapabalitang humihina na daw akong komiks, saka naman makikita ang pinakamataas ang sales ng iisang title sa komiks—ang Horoscope Komiks—na ang katapat na print run ay kasindami na ng halos sampung titles.

Hindi biro ang pag-aaral ng kasaysayan ng komiks. Maraming dapat isaalang-alang dito. Parang pag-aaral ng isang libro, dapat tingnan ang author, sino ang gumawa, para kanino, anong panahon, at para saan.

Kung matatandaan ninyo, napakadaming debate ang naglabasan sa mga blogs at forums, kabilang na ang blog nina Gerry Alanguilan, Dennis Villegas, Aklas Isip, dito, at sa iba pa, dahil may kani-kaniya talaga kaming interpretasyon ng kasaysayan ng komiks.

Takot akong magsulat tungkol sa history. Hindi ko ito linya. Mas gusto kong maging komentarista at analyst.

Gayon pa man, ang ganitong mga pag-aaral na may iba’t ibang interpretasyon ay isang napakagandang kaganapan sa industriya. And I’m proud to say na sa panahong ito ako nabuhay. Noon, walang ganitong mga usapan sa publication. Ang kaisa-isang history ng komiks na naging libro ay ginawa ng mga editors na hawak ng Roces publication, ang History of Komiks of the Philippines and Other Countries. Isa nga sa puna ko e bakit isinama pa ang other countries, na halata namang may pinagkunan din namang aklat galing sa ibang bansa. Marami ring kulang sa librong ito, ang daming publications, artists at writers ang hindi nakasama.

Isa sa dahilan kung bakit maraming hindi nakasama ay dahil sa marami rin daw ang hindi nakipag-cooperate sa mga editors na gumawa nito noon. Kung kailan tapos na ang libro ay saka aangal kung bakit hindi sila isinama.

Parang itong Direktoryo ng Komiks na proyekto ngayon ng Komisyon sa Wikang Filipino. Sa halos 50 tao yata na pinadalhan ko ng form ay dalawa lang ang nag-reply sa akin. At ang nakakatawa, ang kauna-unahan pang nag-submit ay ‘yung nakatira sa Amerika. Hindi ko alam kung ayaw nilang I-publish ang kanilang address o baka ayaw lang talaga nilang sumama. Well, hindi ko rin naman ibinigay ng buo ang address ko. Baka nga naman biglang may humanting sa akin.

Mabalik tayo sa kasaysayan. Gusto ko ang huling phase na ginawa ni Fermin Salvador, ang ‘Great Awakeing’. Totoo ito.

Noong mid 90s, nagsimula nang humina ang traditional komiks, unti-unti na ring nagsusulputan ang mga indies at sub-cultures na ang ini-entertain lang ay ang American at Japanese comics.

Narito ang tatlong events na sa tingin ko ay nagbigay ng ‘big twist’ sa komiks ng Pilipino kung bakit hanggang ngayon ay pinagtatalunan pa rin ito.

1. Ang paghina at pagsasara ng mga traditional komiks.
2. Ang pagpasok ng Manga subculture, at ang paglakas ng Japanese comics mismo hindi lang dito kundi maging sa ibang bansa.
3. Ang awareness na mas magandang gumawa ng komiks sa Amerika dahil well-compensated ang mga artists.

Ito ang nagbigay ng malaking pag-ikot ng kaganapan kung bakit sa isang napaka-conservative na traditional komiks natin ay bigla itong naging American-Japanese standard ngayon. Biglaan kasi. Hindi nagdahan-dahan ang shifting. Kaya ang daming hindi makasabay. Ang mga traditionalists, biglang nawalan ng projects. Ang mga new gen naman ayaw sa traditional. Isang malaking kaganapan sa kasaysayang ito ang tinatawag kong ‘THE BIG TWIST’ dahil ito ang naging basehan kung bakit naging malaki ang pagkakaiba ng ‘noon’ at ‘ngayon’.

Siguro ay gagawa ako ng separate article tungkol sa ‘The Big Twist’ na ito. Masyado akong naging sensitive dito, dahil galing nga ako sa local industry, kaya ang laki ng naging adjustment ko nang gumawa na ako sa US comics. At hanggang sa kasalukuyan, masyadong matalas ang awareness ko kapag may kausap akong beterano o kaya ay new gen creator, may bagay kasi na hindi maka-relate ang isa’t isa both writing at art.

Habang gumagawa ako noon sa GASI ay naging member din ako ng isang indie komiks, at sumubok akong gumawa sa underground. Mga kakilala ko mismo ang nagkuwento sa akin na marami sa mga indies noon, ay walang respeto sa traditional komiks.

Kaya maganda itong huling phase ni Fermin. Totoo ito. Panahon nga ngayon ng ‘great awakening’, at puwede ko ring sabihing ‘great realization’. Both sides kasi ay napag-uusapan na ang dapat pag-usapan. Although hindi pa rin talaga maiwasan, at marami pang dapat pagtalunan, at least alam na natin ngayon kung ano ang pinagtatalunan. Hindi gaya noon na nagtatalo tayong lahat nang hindi natin alam kung bakit.

*****
Naaksidente si Yong Montaño, isang beteranong dibuhista, naapektuhan ang kanyang baga at ngayon ay nasa ospital. Ang masaklap nito, kalalabas lang din ng ospital ng kanyang asawa kaya nagkasabay-sabay ang gastos.

Kung sino man sa atin dito ang may magandang kalooban at kayang magbigay ng kahit kaunting tulong pinansyal ay malaking pasasalamat na ng pamilya Montaño.

Maari kayong tumawag sa telepono 9241035.